Signalementen
'Zeeuwse' waterstaatsgeschiedenis
in Japan en Nederland
samenstelling jAN j.B. KUIPERS
Yoshiyuki Kamibayashi, Johannis de Rijke; de ingenieur
die de Japanse rivieren weer tot leven bracht; vert. en
bew. Noriko en Pim de Vroomen. Zutphen: Walburg
Pers, 2001. 255 blz., ISBN 90.5730.183.0, 31,95.
Willem van der Ham, Heersen en Beheersen.
Rijkswaterstaat in de twintigste eeuw. Zaltbommel:
Europese Bibliotheek, 1999. 415 blz., ISBN 90 288
1525 2, 31,50.
Toon Bosch, Om de macht over het water. De nationale
waterstaatsdienst tussen staat en samenleving iyg8-i84g.
Zaltbommel: Europese Bibliotheek, 2000. 247 blz.,
ISBN 90 288 1542 2, 31,50.
Het leven van ingenieur Johannis de Rijke (1842-1913),
geboren te Colijnsplaat, speelde zich voor het belang
rijkste deel vér van zijn geboortegrond en vaderland
af. Vooral daarom is deze waterstaatspionier, die in
Japan een positie wist te bereiken gelijk aan die van
staatssecretaris hier, in eigen land tot voor kort onbe
licht gebleven. Door Japanse initiatieven is dit veranderd:
een De Rijkemonument in Colijnsplaat, een boek van
vakgenoot Kamibayashi.
Denk je aan De Rijke, dan komt tegelijk de figuur
van Adriaan Hollestelle (1832-1922) in gedachten: tijd
genoot, waterstaatsman en steil calvinist als De Rijke,
maar verder in alles diens tegenhanger. Hollestelle
was een man die zich vastbeet in het waterstaatkundig
wel en wee én de historische geografie van zijn
geboorteland; gecombineerd met zijn sombere, tob
bende en zelfs rancuneuze aard maakte dit hem tot
iemand die niet voorbij de eigen dijk wist te kijken.
De Rijke's levensloop daarentegen heeft een - welis
waar niet bewust nagestreefd - kosmopolitisch tintje,
alhoewel het merk van fijnchristelijk (klein)burgerdom
ook Johannis de Rijke altijd bleef aankleven.
De loopbaan van De Rijke nam een beslissende
wending toen de Japanse regering omstreeks 1868 de
hulp inriep van buitenlandse technici, om de infra
structuur van het land te verbeteren. Onder de dertien
Nederlandse technici bevond zich ook Johannis de
Rijke, die in 1873 met zijn hoger geplaatste collega
Escher, later zijn vriend, naar Japan ging om te wer
ken aan een grootschalige renovatie van het stroom
gebied van enkele rivieren, die veel schade en ellende
teweegbrachten. Nederlandse ingenieurs hadden een
gunstige reputatie in Japan, mede door slechte erva
ringen met 'beunhazen' uit andere westerse landen,
maar ook wegens de lange geschiedenis van Nederlands-
Japanse betrekkingen, die min of meer begonnen met
het arriveren van het onttakelde schip de 'Liefde' voor
de Japanse kust in 1600.
De nuances van het standsverschil
De Rijke begon in een lage rang, maar maakte door
zijn kwaliteiten snel promotie. De door hem en
Escher ontworpen werken aan de Yodo, de Kiso en
andere rivieren stopten de overstromingen en zorgden
voor een positieve ontwikkeling van landschap en
natuur; dit alles maakte van De Rijke een gevierd
man die zelfs kaalgeslagen bergen weer rijk begroeid
wist te krijgen. Vanaf 1891 was hij werkzaam voor
het Japanse ministerie van Verkeer en Waterstaat,
waar hij zich ondanks zijn populariteit en de waarde
ring die hem te beurt viel toch achterstelling bij
autochtone collega's moest laten welgevallen. Ook
werden belangrijke delen van zijn werk domweg
geannexeerd als Japanse ontwerpen. Bitterheid hier
over ontbreekt echter, vreemd genoeg, vrijwel in De
Rijke's nagelaten correspondentie.
Yoshiyuki Kamibayashi beschrijft de geschiedenis
en historische geografie van het geboorteland van zijn
protagonist op ietwat wonderlijke en zeker niet foutlo
ze wijze. Anderzijds weet hij wél treffend bepaalde
Nederlandse sociologische eigenaardigheden van de
57 Zeeuws Tijdschrift 2002/5-6
