De opstand in Curasao (1795) is er niet voor niets
gekomen.
Ik hoorde de tijd knarsend tot stilstand komen. (147)
een vorm van opgeschort zijn, een hangplek in het
vertragend bestaan, waar de tijd verschrompelde tot het
moment en doodliep in het zand. (160)
Op Barbados was ik op de Joodse begraafplaats en daar
bleek iemand in de jaren dertig een boek over geschre
ven te hebben. Dat bevatte alleen de afmetingen van de
graven waar ze lagen en wat er op de grafschriften te
lezen stond. Ik vond het geweldig dat de auteur op die
manier mensen uit de vergetelheid heeft gehaald: graf
schriften zonder verder commentaar of context. Dat
vond ik heel ontroerend. Het is een daad van recht
vaardigheid. Om te voorkomen dat er iets verdwijnt
wanneer de graven worden begraven. Een vormvorm,
zoals jij dat noemt, net als zwemmende zwembaden.
Ik kan dat niet goed bevatten. Het ontsnapt aan onze
taal. Er is iets maar je kunt het niet echt benoemen.
Het is een ruimte die zich buiten de tijd plaatst, een
lyrische ruimte. Zo'n zwemmend zwembad en zo'n
graf dat begraven wordt, dat kan eigenlijk niet. Het is
een onmogelijkheid en toch erkennen we de mogelijk
heid ervan. Een logisch moeilijk verklaarbaar begrip
wat emotioneel wel degelijk iets zegt. De intrinsieke
betekenis zorgt voor een kortsluiting. Als de taal louter
uit zulke begrippen zou bestaan, wordt die instabiel.
Dan maken we onszelf gek. Dan weet je niet wat is. Dan
ben je in twee verschillende dimensies bezig en dat
redden we met ons beperkte begrippenarsenaal niet.
het is onmogelijk tegen de tijd in te denken. (373)
ontsnappen aan de gangbare inbedding van de
tijd. (137)
Het is moeilijk tegen de tijd in te denken. De tijdgeest
bepaalt hoe je moet denken en het is enorm moeilijk
om daar afstand van te nemen want zelfs in het afstand
nemen, gaat de tijdgeest mee. Denken over het denken
is een hele kluif. Dat is weer zo'n vormvorm. Als je
tegen de tijd indenkt word je niet begrepen. Miskende
schrijvers hopen altijd over tweehonderd jaar bekend
te worden maar daar heb je betrekkelijk weinig aan in
dit leven. Wat dat betreft ben ik een meeloper.
tijd opgerekt als een stuk elastiek. (242)
Als je een verhaal schrijft ben je per definitie met de
tijd bezig, over alles wat hetzelfde blijft en alles wat
verandert. Hoe het verandert. Tijd in je hoofd is iets
heel raar. Hoe krijg je het verleden aanwezig. Ik ben
niet hier maar tegelijkertijd ergens anders. Waar ben
ik nu? Ik zweef binnen die twee mogelijkheden van
de tijd. Met een historische sensatie kom je even bui
ten de tijd te staan. Ik vind het een verwonderlijk ver
mogen van onze geest en het is fantastisch omdat het
je zoveel meer reikwijdte geeft. We zijn zo beperkt en
dan is het een cadeau als je in staat bent buiten je
eigen grenzen te treden met de verbeelding. Kinderen
hebben nog een zintuig voor andere werelden. Dat
sterft bij de meeste volwassenen af. Dat orgaan atro-
fieert volledig. Kinderen missen nog de context waar
ze dingen aan op kunnen hangen en kunnen benoe
men. Tot je zesde duurt dat sprookje en dan bestaat
St. Nicolaas ineens niet meer.
het kwam als een schok een historische sensatie. (307)
Door onderzoek groei je naar historische sensaties
toe. Je weet niet wanneer ze komen, ze overvallen je.
Ik heb wel eens aan mensen in mijn directie omge
ving gevraagd of zij die ook hadden. Ik heb toen uitge
legd dat een historische sensatie de beleving is dat het
verleden en heden convergeren, in elkaar opgaan. Ze
zijn daar niet mee bezig. Het zegt hen niets. Hella S.
Haasse bijvoorbeeld heeft er een orgaan voor en ik
weet niet of alle historici dat wel hebben. Ik denk van
niet. Al die voetnoten zie ik als een kerker. Ik heb als
romanschrijver veel voor op historici. Die zijn daarom
jaloers op schrijvers van historische romans. Bijna
nooit andersom. Ik in ieder geval zeker niet. Ik maak
wel dankbaar gebruik van hun werk. Zij moeten
ophouden waar ik kan beginnen. Er zijn best wel ver
halen geschreven door historici die zich nauwelijks
onderscheiden van een goed geschreven roman. Maar
de meeste historici moeten hun woorden op een gou
den schaaltje wegen. Ik ben daar veel vrijer in, ook in
Pelican Bay. O
Nelleke Noordervliet houdt op 7 november 2002 een lezing voor
Stichting Prometheus in Terneuzen. De lezing begint om 20.00
uur en wordt gehouden in Porgy Bess.
10 Zeeuws Tijdschrift 2002/5-6
