De Zeeuwse lijnen van P.J. Veth
Pieter Johannes Veth (1814-1895) behoorde tot de libe
rale intellectuele voorhoede van de negentiende eeuw
die grote invloed op de ontwikkeling van Nederland
heeft uitgeoefend. Hij speelde een rol bij de grond
wetsherziening van 1848 en was de grondlegger van de
moderne geografie, etnografie en antropologiebeoefe-
ning in Nederland. Hij was dertig jaar redacteur van
De Gids. Daarin schreef hij meer dan honderd artike
len. Een daarvan, zijn recensie van de Max Hazelaar,
gaf de stoot tot de bekendheid van Multatuli. Veth ver
wierf vooral naam als Indië specialist. Zijn werken over
Borneo en Java waren verplichte literatuur. Onder
andere op deze manier droeg hij eraan bij dat
Nederlands-lndië onderdeel werd van het nationaal
bewustzijn.
Paul van der Velde
Met name in zijn hoedanigheid als voorzitter van het
Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap
(KNAG) groeide hij uit tot een alom gerespecteerd
publiek figuur. In dit Genootschap balde hij zijn poli
tieke, economische en wetenschappelijke netwerken
samen waardoor het KNAG uitgroeide tot een slagvaar
dige koloniale lobby. Toen hij in 1895 stierf deed hij
dat in de kennis dat zijn denkbeelden over een nieuwe
koloniale politiek, die onder meer uitbreiding van het
Nederlandse gezag over de hele archipel beoogde, vol
ledig ingang hadden gevonden. Met dat doel voor ogen
bezocht hij in 1876 Middelburg alwaar hij de vergade
ring van het KNAG toesprak. Dit is een lijn die Veth
met Zeeland verbind, maar er zijn er meerdere die ik
eerst in het kort wil behandelen. In mijn biografie Een
Indische Liefde. P.J. Veth (2814-3895) en de inburgering van
Nederlands-lndie, is daar te weinig aandacht besteed.
Zeeuwse afstamming?
Toen Veth in 1814 werd geboren was Nederland in
feite nog een grote archipel. De mobiliteit van de
mensen was zeer gering en alleen een kleine boven
laag van de bevolking maakte af en toe reizen naar
andere delen van het land. Dus ondanks de geografische
nabijheid van Zeeland bij zijn geboorteplaaats Dordrecht,
heb ik slechts van een keer met zekerheid kunnen
vaststellen dat Veth in Zeeland is geweest. Daarover
later meer. Voor degenen die enigszins bekend zijn met
de Zeeuwse geschiedenis zal de naam Veth bekend in
de oren klinken. Immers de familie Veth was in de
zeventiende en achttiende eeuw invloedrijk in Zeeland
en bekleedde vele functies in het openbaar bestuur.
Veth behoorde niet tot deze Zeeuwse tak maar tot de
zogenoemde Lekkerkerker tak van de familie Veth. Hoe
wel ze in een beschrijving in het Nederlands Patriciaat
in een adem genoemd worden kon geen verband wor
den aangetoond. Wel wordt gewezen op de grote over
eenkomst van de familiewapens van beide takken.
Het lijkt me dat wanneer er meer genealogisch
materiaal voorhanden zou zijn geweest een band aan
getoond zou kunnen worden maar bij gebrek aan fei
telijk bewijs moet het bij de bovenstaande constatering
blijven. Als Veth zelf hier niet van op de hoogte zou
zijn geweest, zullen Zeeuwen die hij kende zoals het
41 Zeeuws Tijdschrift 2000/6
