de godsdienstige ligging van johan de brune de oude
54
karakter. Om het in De Brune's eigen
woorden te zeggen:
Zijn zelfs zijn.
Ellendige menschen! die zich ont-
eygenen, en aen andere in huyre
gheven of verkoopen. lek wil mijn
zeiven aen mijn vriend wel leenen,
maer niet wegh geven; my aen hem
hechten, maer niet in-lijven.
Die zijn eygen zelf vergeet,
Is een zot die weynigh weef94).
De illustraties zijn ontleend aan: Johan de Brune
de oude. Descriptieve auteursbibliografie, door
P. J. Vercruijsse, W. A. Hendriks en J. Mateboer.
Amsterdam, 1988.
Noten
Zie voor hem Z.v.h.]D.ten Berge, De hoogge
leerde en zoetvloeiende dichter Jacob Cats,
's-Gravenhage 1979.
2). P. J. Vèrkruijsse/ W. A. Hendriks/J. Mateboer,
Johan de Brune de Oude 1588-1658. Descriptie
ve auteursbibliografie, Amsterdam 1988.
3). Aan deze paragraaf liggen ten grondslag: C. H.
0. M. von Winning, Johan de Brune de Oude.
Een Zeeuwsche christenmoralist en humanist uit
de zeventiende eeuw, Groningen 1921,12-42; P.
J. Meertens, Letterkundig leven in Zeeland in de
zestiende en de eerste helft der zeventiende
eeuw (Verhandelingen der Nederlandsche Aka-
demie van Wetenschappen, Afdeeling Letter
kunde, Nieuwe Reeks, XLVIII-1), Amsterdam
1943, 306-315.
4). Z.v.h.: G. P. van Itterzon, Franciscus Gomarus,
's-Gravenhage 1930.
5). F. Gomarus, Examen controversiarum, degenea-
logia Christi, Groningae 1627, 58.
6). C. H. 0. M. von Winning, aangehaald werk
a.w.], 13.
7). P. J. Meertens, a.w., 432. Voor Eeuwouts tot
dusver onbekende promotieteOrléans kan men
terecht in het ter perse zijnde: W. J. op 't Hof C.
de Niet/ H. Uil, Eeuwout Teellinckin handschrif
ten. Voor W. en E. Teellinck zie men respectie
velijk: W. J. M. Engelberts, Willem Teellinck,
Amsterdam 1898 en P. J. Meertens, Eewoud
Tee/inck, de pamflettist van het Zeeuwse Piëtis
me, in Neder/andsch Archief voor Kerkgeschie
denis, Nieuwe Serie, XXVIII (1936), 212-235.
8). Bankket-werk B], II, 285.
9). Gomarus noemt De Brune in 1627 reeds sena
tor van Middelburg; zie noot 5.
,0). C. H. 0. M. von Winning, a.w., 43-82.
n). P. J. Meertens, a.w., 308.
,2). W. A. Hendriks, „Piëtistisch woordgebruik" in
het Bancketwerck van goede gedachten van Jan
de Brune, Utrecht 1969.
I3). Beiden baseren zich op: H. Heppe, Geschichte
des Pietismus und der Mystik in der reformirten
Kirche, namentlich der Niederiande, Leiden
1879. Meertens heeft tevens gebruik gemaakt
van: W. Goeters, Die Vorbereitung des Pietismus
in der reform ierten Kirche der Niederiande bis
zur labadistischen Krisis 1670, Leipzig/Utrecht
1911.
,4). T. Brienen/L. F. Groenendijk/W. J. op 't Hof/
C. J. Meeuwse, Nadere Reformatie, een poging
tot begripsbepaling, in Documentatieblad Nade
re Reformatie, VII (1983), 109-116; L. F. Groe
nendijk, De nadere reformatie van het gezin. De
visie van Petrus Wittewrongel op de christelijke
huishouding, Dordrecht 1984; T. Brienen/K.
Exaito/J. van Genderen/C. Graafland/W. van
't Spijker, De Nadere Reformatie. Beschrijving
van haar voornaamste vertegenwoordigers,
's-Gravenhage (1986); J. B. H. Alblas, Johannes
Boekholt (1656-1693). The first Dutch publisher
of John Bunyan and other English authors (Bi-
bliotheca Bibliographica Neerlandica, XXII),
Nieuwkoop 1987; W. J. op't Hof, Engelse piëtis
tische geschriften in het Nederlands, 1598-1622
Monografieën Gereformeerd Piëtisme, I), Rot
terdam 1987.
,5). Met opzet wordt hier de taal als scheidslijn ge
hanteerd. Het Piëtisme was een geestesstro
ming die haar aanhangers onder alle lagen van
de bevolking telde. Bij een volksstroming in de
ze zin voelden mensen zich niet zozeer door de
eenheid van bestuur als wel door die van de taal
met elkaar verbonden.
16). T. Brienen/ L. F. Groenendijk/W. J. op't Hof/
C. J. Meeuse, aangehaald artikel a.a.]; C.
Graafland, De Nadere Reformatie en haar cultu
rele context, in Met het Woord in de tijd, 's-Gra-
venhage/Amersfoort (1985), 117; T. Brienen/ K.
Exalto/J. van Genderen/C. Graafland/W. van
't Spijker, a.w., 5; W. J. op 't Hof, a.w., 23-28; L.
Strengholt, Tekenen van de Nadere Reformatie
in de poëzie van Revius, Cats en HuygensP, in Do
cumentatieblad Nadere Reformatie, XI (1987),
109.
'8). B, I, 45-46.
'9). B, I, 399.
20). B, I, 444.
21). C. H. 0. M. von Winning, a.w., 51.
22). W. J. op 't Hof, Eenen tweeden ThomasaKempis
(doch ghereformeerden), in: De doorwerking van
de Moderne Devotie. Windesheim 1387-1987, P.
Bange/C. Graafland/A. J. Jelsma/A. G. Wei-
Ier, Hilversum 1988, 151-165.
23). Z. v. het piëtistische karakter van dit motief: W.
Jo p 't H of, De visie op de Joden in de Nadere Re
formatie tijdens het eerste kwart van de zeven
tiende eeuw, Amsterdam 1984; W. J. op 't Hof,
Een pamflet uit 1623 betreffende de bekering der
Joden, in Nederlands Archief voor Kerkgeschie
denis, LXV (1985), 35-45.
24). B, I, 112.
25). Siel-gerechten S], 32 en vervolg e.v.], 95
e.v.; Nieuwe Wyn NW], 83 e.v.; 340 e.v.; 362
e.v., 428 e.v.; B, I, 25-26, 39, 79-80, 265-266
331-332.
26). B, I, 17.
27). B, I, 97-98, 176-177, 304; II, 39-40
28). B, I, 253.
29). B, II, 93-94.
30). B, I, 168-169.
31). S, 53 e.v.; B, I, 27, 161-162, 252-253; II,
241-242.
32). B, I, 31-32.
33). B, I, 36.
34). B, I, 81.
35). NW, 323; B, II, 31-32.
36). B, I, 4-5, 133, 181, 199, 287; II, 309-310 386-
387.
37). B, I, 4-5, 199.
38). B, I, 49; II. 353.
39). B, II, 141-142.
40). Hemels-feestH], [10]; vergelijk/?, I, 475-476.
4'). B, I, 44, 25.
42). B, II, 415-416.
43). B, 307.
44). B, I, 407; II, 29-30, 77-78, 129-130, 136-137.
B, I, 484-485; II, 33, 70-71, 103, 111-112,152-
153.
46)B, I, 408.
47). B, II, 53.
48)B, II, 62.
"9). B, II, 82-83.
50). Emblemata E], 253; S, 124 e.v.; B, I, 269-
270, 319; II, 6-7,19-20, 79,100-101,128,198-
199.
5'). B, II, 123, 128-129, 11-12, 18, 32.
52). B, I, 496.
53). B, 92, 109, 132-134.
54). B, I, 432, 480; II, 26, 35. 125-126, 133, 145.
55). B, I, 401, 478; II, 109.
56). E, 78; B, I, 422-423, 430, 455, 490; II, 9,109,
325-326.
57). B, I, 161; II, 71-72.
58). B, I, 482.
59). B, II, 19, 415-416.
60). B, 1,177, 419, 459-460, 475; II, 47, 62-64, 67,
84-85, 165, 422-423.
6'). B, II, 156; I, 454-455, 489.
62). B, I, 437.
63). B, I, 446, 466-467; II, 323-324; I, 451-452.
64). Zie noot 50.
65). B, I, 480-481; II, 154, 222-223, 363-364.
66). B, I, 402-403, 456, 464; II, 51-52, 81, 366-
367.
67). B, I, 425, 443, 485.
68). B, I, 335-336.
69). B, 1,114, 405, 423, 458, 465-466; II, 17-18, 80,
89-90.
70). B, II, 127.
71). B, II, 62, 88.
72). B, I, 403, 413, 434, 485; II, 31.
73). B, II, 137-139.
74). B, II, 82-83.
75). E, 6 e.v.
76). B, I, 438; II, 40, 153-154.
77). Z.v. dit geschrift: W. J. op 't Hof, Willem Teel
linck in het licht zijner geschriften (24), in Docu
mentatieblad Nadere Reformatie, IX (1985), 37-
42.
7°). C. H. 0. M. von Winning, a.w., 17.
79). Zie noot 5.
8°). Z.v.h.: J. Borsius, Hermannus Fauke/iuszijn
leven, karakter en letterkundige verdiensten, in
Archief voor kerkelijke geschiedenis, XV (1844),
183-348.
81). In: H. Faukeel, Bruylofts-liet, ter eere Jesu Chri
sti, Middelburgh 1628.
82). E, 24; B, I, 88-89; II, 323.
83). C. H. 0. M. von Winning, a.w., 59.
84). E, 3 e.v.
85). E, 6 e.v.
86). W. J. op 't Hof, Engelse piëtistische geschriften,
583-597.
87). Z.v. Willem: W. J. M. Engelberts, a.w., 113-132;
z.v. Eeuwout: W. J. op 't Hof, Johannes Lamo-
tius en Eewoud Teellinck, in Documentatieblad
Nadere Reformatie, VI (1982), 32-36.
88). W. Teellinck, Noodwendich vertoogh, Mid-
delbvrgh 1627, 256a. Vergelijk de titel van zijn
boek dat hij aan de sabbat heeft gewijd: Derust-
tydt ofte Tractaet Van d'onderhoudinge des
Christelijcken Rust-dachs, diemen ghemeyn/ijck
den Sondach noemt, Rotterdam 1622.
89). E, 2 e.v.
9°). J. Bursius, Threnos. Ofte wee-claghe, Aenwij-
sende de Oorsaken des jammerlijcken stants van
het Lant: ende de ontheyliginge des Sabbath-
daechs, Middelburgh 1627, in het bijzonder
193-195.
91). W. J. op 't Hof, Engelse piëtistische geschriften,
591.
92). J. van der Haar, From Abbadie to Young. A
Bibliography of English, Most Puritian Works,
Translated i/t Dutch Language, I, Veenendaal
1980, (70-71).
93). J. van der Haar, a.w., (154).
94). B, I, 195.
