uren met de encyclopedie van zeeland (deel II, 1982)
169
coloog, een (verre) Zeeuwse achter
grond hadden. De „E.v.Z." bleek daar
heel wat over te vertellen In een ander
halve kolom lang stuk over hun vader
Noske, Abraham Anthony, die uit „een
gegoede Zeeuwse familie" stamde. Hij
had een tijd lang een muziekuitgeverij
aan de Rouaanse Kaai. „Zijn fondscata
logus van 1924 vermeldt werken van
40 componisten waaronder 7 vrouwen,
een percentage van 1 71/2, dat voordien
en nadien door geen enkele muziekuit
gever is gehaald." Invloed van zijn moe
der misschien, „een verdienstelijk pia
niste en zeer aktief in het Middelburgse
koorleven"? In elk geval was zij het, die
er haar zoon toe had gebracht zijn toe
komst te zoeken in de muziek.
De oude Noske is, ook naar zijn foto te
oordelen, een aardige man geweest in
een minder aardige, benepen-klein
steedse samenleving. „Van 1905 tot
1915 was hij als muziekverslaggever
verbonden aan de Middelburgsche
Courant. De objectiviteit die hij daarbij
betrachtte werd hem door Middelburg
niet in dank afgenomen; er ontstond
een soort anti-Noske klimaat en Noske
heeft zich dit zozeer aangetrokken dat
hij in 1 91 6 naar Den Haag verhuisde."
Daar overleed hij 71 jaar oud in maart
1 945, „mede als gevolg van de honger
winter".
Levensberichten
Bladeren in een encyclopedie, ik zei het
al in mijn aankondiging van het eerste
deel van de „E.v.Z.", blijft zelden onbe
loond. Had ik naar de naam Noske be
wust gezocht, op het levensbericht van
Leur, Jacobus Cornells van, een direct
slachtoffer van de oorlog, stuitte ik min
of meer toevallig. Geboren werd hij in
Utrecht en eind februari 1 942 ging hij,
nog geen 34 jaar oud, met vele honder
den anderen aan boord van de Ameri
kaanse kruiser „Houston" voor de
Westkust van Java ten onder. Als code
officier en verbindingsman vervulde hij
daar zijn dienstplicht.
In hem ging een jonge geleerde verlo
ren „van wie op wetenschappelijk ge
bied nog veel verwacht werd". Terecht
wordt hij in de „E.v.Z." vermeld, omdat
hij zijn jeugd op Walcheren doorbracht,
in Middelburg de HBS afliep, en zich
ook in Indonesië met de Zeeuwse
hoofdstad nauw verbonden is blijven
voelen. Op de Middelburgse HBS kreeg
hij, wat het korte aan hem gewijde stuk
je niet vertelt, in zijn eindexamenjaar les
van de latere hoogleraar dr. P. J. Bou-
man (in deel I staat een aardige schets
van zijn leven en werken). Bouman
heeft op Job van Leur een grote, blij
vende invloed gehad. Tussen de leraar
en de leerling, in aanleg een groter, oor
spronkelijker geleerde dan zijn leer
meester, groeide een vriendschap die
tot van Leurs sneuvelen is blijven be
staan.
In Boumans lezenswaardige autobio
grafische schets „Voor en na de zond
vloed" heeft hij zijn niet zo heel veel jon
gere vriend herdacht in een „Herinne
ring aan dr. J. C. van Leur". Ook nog op
een andere manier werkte hij eraan mee
de nagedachtenis van zijn oud-leerling
levend te houden. In „De Nieuwe Stem"
publiceerde hij een aantal aan hem ge
richte brieven van Van Leur (mei 1 957).
Ik citeer daaruit één passage, waaruit
duidelijk blijkt hoezeer Bouman gelijk
had, toen hij in de hiervoor genoemde
„Herinnering" schreef: „telkens ook
deed zich een bijna onbedwingbaar
heimwee naar Walcheren voelen".
In een brief van maart 1938 beschrijft
Van Leur de bekoring van een aanbre
kende tropische morgen; „Op die
ogenblikken verlang je niet naar de och
tendstilte van de Abdij, de klokken van
de hooge toren, het klokkenspel in de
morgen, de samengebouwde gedron
gen volte van de steenen stad..."
Heimwee laat zich zo wel sublimeren,
maar niet verdringen! Het is Van Leur,
eind 1 934 naar Java gekomen, toen de
oorlogsdreiging al voelbaar werd, niet
beschoren geweest ooit nog eens in
Middelburg „het klokkenspel inde mor
gen" te horen.
Riep het trefwoord Van Leur bij mij her
inneringen op aan een persoonlijke
vriend, van Lokerse, Neeltje, kortweg
aangeduid als „feministe", had ik nog
nooit gehoord. Mijn oog viel op de bij
haar levensbericht geplaatste foto, een
flinke, niet onknappe vrouw in Zuid-Be-
velandse dracht. „Strijdster voor de
rechten van de ongehuwde moeder en
haar kind" luidt het onderschrift. Eigen
ervaringen lagen aan die strijd ten
grondslag. Het in 1 868 in Yerseke ge
boren meisje gaat als dienstbode naar
de grote stad, even twintig jaar oud, en
krijgt dan, niet zo piepjong meer in
1901 in Den Haag een zoon. Een on
wettig kind, zoals dat toen heette.
Dan neemt haar leven een wending:
„Omstreeks 1916 huwde zij met de rij
ke Zeeuwse boer W. van Strien en ves
tigde zich in Scheveningen. Grote be
kendheid krijgt zij door overal in Neder
land op eigen kosten lezingen te hou
den en die ook te publiceren; „door toon
en stijl nu onleesbaar". Fel keert zij zich
„tegen de onzedelijkheid en het christe
lijk farizeïsme van het Nederlandse
volk". In het bijzonder kwam zij op
„voor de rechten van de ongehuwde
moeder uit de mindere stand en haar
kind". Wie over deze toch wel merk
waardige vrouw meer zou willen weten
komt niet veel verder door de opgave
onder „literatuur": „Van Benthem Jut
ting. Neeltje Lokerse". Een boekje? bro
chure? artikel? en waar en wanneer ver
schenen? Daarover ontbreekt elke aan
duiding.
Sociale geschiedenis
Een heel wat ernstiger bezwaar vind ik
dat dit op zichzelf boeiende levensver
haal - Neeltje Lokerse overleed, 85 jaar
oud in 1 954, misschien toen al een ver
geten figuur? - niet wordt ingepast in
een breder kader. Wie in deel I gaatzoe-
ken naar „emancipatie" of „feminisme"
zoekt tevergeefs. De sociale geschiede
nis komt ook in dit deel te kort.
Er is her en der verspreid in beide delen
van de „E.v.Z." een grote hoeveelheid
belangrijk materiaal op sociaal-histo
risch gebied te vinden, maar het blijft
helaas te vaak in het anecdotische ste
ken en wordt nauwelijks van algemene
gezichtspunten uit bekeken. Zo blijft als
gezegd, „feminisme" onbesproken,
maar achter Feodaliteit staat in deel I
'Leenstelsel en die belofte wordt nu in
gelost met een twee kolom lange be
schouwing. De politiek-militaire histo
rie komt wel degelijk aan haar trekken.
Geschiedenis wordt tegenwoordig an
ders beoefend!
Functioneel?
Omdat ik dit een zwak punt vind in de
„E.v.Z." geef ik nog een ander, willekeu
rig gekozen voorbeeld, een uit de vele,
die als het ware voor het grijpen liggen.
Wie het trefwoord Leverworstvergifti
ging ziet, denkt misschien even met een
