JANNES VAN DE LUYSTER
J. A. Klompe
Jannes van de Luyster, geboren in 1789
te Hoofdplaat en overleden in 1862 in
Zeeland, staat Michigan in de U.S.A.,
wordt beschouwd als de stichter van het
Amerikaanse dorp, met de naam van on
ze provincie.
Hij was een telg uit een Fliplands ge
slacht dat waarschijnlijk kort na de twee
de bedijking in 1645 vanuit Biezelinge
zich daar gevestigd had. De geslachts
naam was oorspronkelijk Eggebeen,
maar in Flipland werd dit spoedig van de
Luyster, naar de kreek van die naam. De
familie zal dus in eerste aanleg op een
boerderij aan de Luyster gewoond heb
ben. Uitgevonden gegevens blijkt datdit
de Hollands Hoeve geweest is. Ruim een
halve eeuw neemt het geslacht een be
langrijke plaats in op het eiland, maar
dan verdwijnt de naam. De laatst ver
melde is een Willem, die na zijn eerste
vrouw op Flipland verloren te hebben
omstreeks 1735 verhuist naar Schoon-
dijke. Hij is dan een voorvader van Jan
nes waar het hier om gaat. (zie bijge
voegde stamreeks aan het eind van dit
artikel).
Jannes dan werd in 1789 te Cadzand ge
boren en trouwde met Dina Naeye uit
Biervliet. Hij begon als landbouwer op
pachtland onder Cadzand, maar reeds in
1817 kocht hij onder Borssele een bedrijf
van ruim 137 gemet voor 34.585,59
waarvan de koopacte in defamilie geble
ven is. Op deze hoeve boerde hij dertig
jaar, waarna hij ze voor 66.000,-- ver
kocht en naar Amerika emigreerde.
Godsdienstige redenen waren de aanlei
ding voor zijn vertrek. Hij was een zeer
godsdienstig man. Zo was hij reeds een
jaar na zijn komst in Borssele ouderling
der Hervormde of Staatskerk. 1)
Godsdienstvrijheid en afscheiding
Onze bijzonder actieve en stimulerende
Koning-Koopman Willem I heeft aan het
einde van zijn, toch wel dienende leven,
veletelerustellingen moeten ervaren. Zo
ook op godsdienstig gebied. Hij, die bij
de troonsaanvaarding de godsdienst
vrijheid hoog in zijn vaandel had staan,
ervoer het als een bittere teleurstelling
dat in België de machtige Katholieke Fa
lanx haar machtsmiddelen had gebruikt
om hem daar zijn troon te doen verlie
zen. Deze gebeurtenis heeft grote in
vloed gehad op de Hervormde Kerk in
ons land.
In deze kerk waren rechtzinnige stromin
gen, die door de Synode en de vorst niet
gewaardeerd werden en deze groepen
werden moeilijkheden in de weg gelegd,
hetgeen betekende een aantasting van
de godsdienstvrijheid. Zoals dwang
maatregelen altijd tegenacties uit lokken
was dat ook ditmaal het geval en zo ont
stonden er op vele plaatsen in feite ver
boden rechtszinnige groepen. Tegelijk
met dit proces bereikte ook de economi
sche inzinking uit die tijd haar diepte
punt en deze twee oorzaken tesamen zijn
aanleiding geworden tot grootscheepse
emigratie naar Amerika. Voor de gelovi
gen werd dominee A. C. van Raalte, de
stichter van Holland, de grote voortrek
ker. Velen zullen de geschiedenis wel
kennen, zij is heel goed te volgen in P. J.
Risseeuw's roman: Landverhuizers. 2)
Nu terug naar Jannes van de Luyster.
Ook hij voelde zich aangetrokken tot de
rechtsen. In zijn gemeente is hij de initia
tiefnemertot het oprichten van een afge
scheiden gemeente en in 1837 zien we
zijn naam bij de nieuwe kerkeraad. In het
algemeen behoren niet de bemiddelden
tot de nieuwe kerk. Johannes is dat wel.
Dit zal er zeker ook nog toe hebben bijge
dragen dat hij een man wordt waar te
gen opgezien wordt, niet alleen in zijn
eigen gemeente, maar in heel onze pro
vincie. Ja op den duur is hij bekend in het
gehele land.
Toentertijd werd het de gelovigen buiten
de Staatskerk buitengewoon moeilijk
gemaakt om samen te komen. Men deed
dit via een oud Napoleontisch besluit
waarbij samenscholingen van meer dan
negentien personen verboden waren.
Kort weergegeven vermeld zijn dagboek
o.a.:
Den 21 Juni 1840. C. van der Meulen,
Dominee te Middelharnis bij mij, Jannes
v.d. Luyster in de schuur op Zondag ge
predikt met mooi weer en wel duizend
mensen, verdeeld over drie diensten.
Voor de armen is 68,- gegeven. Even
wel door Dirk Wisse, smitsbaas en bur
gemeester proces-verbaal getekend.
Den 20 Juli met mijn broeder diacon Jan
Steketee voor de Rechtbank in Goes ge
weest. De eis luidt voor de dominee, Jan
Steketee en voor mezelf ieder honderd
gulden boete en dit alles zonder dat de
misdaad behoorlijk bewezen is. De uit
spraak van het vonnis wordt uitgesteld
tot 15 Augustus, maar luidt dan conform
de eis met daarboven nog zes gulden
kosten. In September volgt de verant
woording van dit bedrag en blijkt dat
hijzelf 116,~ voor zijn rekening neemt,
de familie Steketee, vader met zoons
127,- en de rest wordt betaald door de
families Karelse en Smallegange.
Nu volgt woordelijk een stuk uit 's mans
dagboek.
De Heere spreekt uit zyn woord, Psalm
77-15, eerste deel. Gy zyt die God die
wonderen doet. Dat woord wonderlyk
aan my, Jannes van de Luyster, ouder
ling van de afgescheiden gemeente
Borssele en aan myn vrouw Dina Naeye
en onze zeven kinderen en zes kleinkin
deren. Willem v.d. Luyster, onze oudste
zoon, is geboren op de Hoofdplaat in het
land van Cadzand de overige zes kinders
zyn te Borssele geboren. Door een by-
zondere voorzieninge regeeringe God's
zyn wy met ons ene kind Willem verhuist
naar de gemeente Borssele, Eiland
Goes, en daar dertig jaar op een schoon
bebouwde hofstede van 137 gemeten
gewoond en den Heere in voorspoed en
tegenspoed ontmoet, evenwel in veel
eere en staat geweest in de gemeente, ja
in heel het land. Maar nadat het Neder
lands volk algemeen, en de overheid by-
zonder, des Heeren wetten en inzettin
gen verlaten hebben, zoo zond Hij de
oordeelen van een drukkinge des Lands
en eene drukkende duurte van alle le
vensmiddelen, zoodat niemand in den
burgelyken stand met vrouw en kinde
ren meer bestaan kon, zoodat er velen
tot de Heere uit ellende beginnen te roe
pen, en de Heere begint het geroep te
hooren tot verlossing.
Ik heb die wondere wegen Gods in het
openbaren van die weg naar Noord
Amerika opgemerkt.
Emigreren
In deze gedachtengang besluit Jannes
van de Luyster dan bij de jaarwisseling
van 1846 op 47 om de grote stap te doen.
Zijn voornemen om te emigreren heeft
grote invloed op zijn omgeving en velen
willen onzer zijn leiding meereizen. Be
halve zijn vrouw staan ook al zijn kinde
ren achter zijn besluit. Zijn oudste zoon
is getrouwd met Maatje Daane en heeft
ook reeds kinderen. Zijn oudste dochter
is getrouwd met Jan den Herder. Zij
heeft vier kinderen, twee van haarzelf en
twee van Jan die weduwnaar was, toen
ze met hem trouwde. De tweede zoon,
Jan, was op studie voor dominee in Arn
hem waar de nieuwe leer onderwezen
werd door de heer van Veenhuizen en de
dominees van Raalte en Brummelkamp.
Aangezien de eerste twee emigreerden
