een standbeeld voor zacharias janssen
34
blijkt dat de in Middelburg vervaardigde
kijkers van uitmuntende kwaliteit waren. Ik
weet uit eigen ervaring, dat de leek, die
door een zgn. Hollandse kijker, met een
vergroting van meer dan 2 3 maal kijkt,
diep teleurgesteld is. Het gezichtsveld is
uitermate klein. Het is alsof je door een
klein gaatje kijkt dat op enige afstand voor
het oog is geplaatst. Omdat de helderheid
van het beeld een stuk minder is, vergele
ken met wat het ongewapende oog regi
streert, is het beeld grauw en flets van
kleur. En als daarbij nog zou komen, dat de
lenzen slecht geslepen waren, dan blijft er
van het effect nauwelijks meer iets over.
Aan dit euvel leed ongetwijfeld het maak
sel van de Italiaan die Janssen in 1604 ont
moette en hieraan gingen ook de vele na
bootsingen mank, zoals die van de hier
boven vermelde Fuchs en waarschijnlijk
ook die van Metius, waarom zou deze
anders gemaand zijn, "voorders noch te
arbeyden omme syne inventie tot meerder
perfectie te brengen"?
Maar de demonstratie in Den Haag gaf het
instrument ook ruime bekendheid in
Europa, zodat het vanuit de sfeer van het
vermaak en eventuele militaire toepassin
gen (daarvoor was het instrument nog niet
rijp) naar de wetenschapsmensen ge
bracht werd.
Galileo Galilei, de beroemde weetgierige
heldere denker, die we wel de eerste mo
derne fysicus zouden kunnen noemen, liet
zien wat voor een stortvloed van weten
schappelijke informatie binnen te halen
was met behulp van twee simpele lensjes
die op de juiste manier gerangschikt wa
ren.
Galileï ontdekte bergen op de maan en
heeft hun hoogte berekend. Hij ontdekte
ontelbare sterren die nog nooit iemand ge
zien had. Verschillende vage vlekjes aan de
hemel bleken uit een opeenhoping van
zwakke sterren te bestaan evenals de
melkweg. Hij ontdekte de vier helderste
manen van Jupiter en berekende hun om
loopstijden. En zijn waarnemingen waren
een bevestiging van de geldigheid van het
Copernicaanse stelsel, waarbij de zon het
middelpunt van het planetenstelsel vorm
de en niet de aarde.
Helaas leren we hier ook een minder pret
tige kant van Galilei's karakter kennen.
Water in Middelburg en Den Haag aan be
drog en stiekumigheid vertoond werd,
kunnen we gemakkelijk aanvaarden: het
waren kooplieden en wie het slimst was,
zou de grootste winst in de wacht slepen.
Een beetje bedrog schijnt daarbij onver
mijdelijk. Maar in de hogere regionen der
wetenschap verwachten we iets anders.
Laten we eens kij ken wat er gebeurd is.
Galileï vertelt, dat hij in mei 1609 (dus 8
maanden na de befaamde demonstratie)
vernomen had „dat een Hollander een
telescoop had geconstrueerd, waarmee
men zichtbare voorwerpen, ofschoon ze
ver verwijderd waren van het oog van de
waarnemer, kon zien alsof ze zich vlakbij
bevonden „Enkele dagen daarna
ontving ik bevestiging van dit bericht in een
brief uit Parijs van een Frans edelman,
Jaques Badovere. Dit bracht mij tot het
besluit me eerst tot taak te stellen het prin
cipe van de telescoop te onderzoeken en
daarna naar middelen uit te zien om zelf
een gelijksoortig instrument uit te vinden.
Niet lang daarna slaagde ik erin door een
grondige studie van de straalbreking en ik
vervaardigde een buis, aanvankelijk van
lood, in de uiteinden waarvan ik twee gla
zen lenzen aanbracht. De lenzen waren aan
ff
U'i
p, f&pA- 't
Ik U ui o^n|
i a >-1 <*rHrr> ir*?sw >u t' e>
■T. i.'l j /V-"/;) fx "kk-
'Z J (A ft-
X /1-.4V V. r'*' r>r* il"
rY Mvc 5-, t P- "-*• F Ai Arf-1?
t eZ trL fT' UU* M T*
'aL 21 vt-f
t, (ttA -*«*»•* .rjafefc ir'
t rnQ. Q ï>At- %1 7 s
Pu I* ftyrlnf A t A» 'fn .v
r>, 1
jtiH -H H >1* U «t
Cl *'A
vj UÊA-yif A-H ix«tO^ Aw
t,n) fh-f }J> WW? Vv K fy t? A A<i h: :r'*7X
Ayyw v h'j r -
UK f'i. fl-t- >U évVti/ >"V V
V AJ "•A1-" Ay'-S k ïa -j 'e< 4
Jy r; yyt hï f»>r-
Figuur 3.
