Notaris Van Dalsum heeft geruime tijd een
weekblad voor Hulst uitgegeven, leder mocht er
zijn grieven in kwijt. De heer Brand bezit enkele
jaargangen van De Volkswil, hij toont ons het
nummer van 18 november 1911. Het munt niet
uit door helderheid van stijl. In de kop staat: De
Volkswil, gewestelijk en algemeen weekblad te
Hulst. Richting: Voor waarheid en recht, door
eigen daad en door daad van anderen, zonder
aanzien van persoon of partij. Stichter H. A. van
Dalsum.
Ik verwacht een krant te zien als De Toekomst,
het weekblad dat vrije socialisten in Middelburg
vele jaren uitgaven, of een krant als die van
Pieter en Adolf Daens, de Aalster voorvechters
van een Christelijk-sociale beweging. Maar het
eerste dat me onder ogen komt is een artikel
van de 'stichter' over de economische positie
van Zeeuwsch-Vlaanderen, waaraan ik ontleen
„Onze meening is dat Zeeuwsch-Vlaanderen en
Belgisch Vlaanderen alleen kunnen worden ge
diend, als Belgisch Vlaanderen zich uitbreidt
over Zeeuwsch-Vlaanderen naar de Schelde".
Notaris Van Dalsum liet Hulst een koffer vol
geschriften na, grotendeels onuitgegeven en zelfs
ongelezen gebleven. Zou uit die manuscripten
het beeld naar voren komen van een zoeker, een
non-conformist met verrassende ideeën - of zou
de lezer alleen maar teleurstelling wachten?
Brand en andere contemporainen spreken van
een onafhankelijk, sociaal-voelend en vereen
zaamd man. „Hij verscheen trouw in de kerk,
maar bleef altijd achterin staan".
Onder de weinig-gefortuneerden van Hulst ver
wierf Van Dalsum populariteit. Nog herinneren
ouderen zich een versje:
Daar is gekomen De Volkswil, een krant
die bekend zal maken dat de pot is aangebrand.
Wie zal het wagen op leven en dood
om mensen te helpen, 't zij Christen of Jood?
Dat doet Van Dalsum voor waarheid en recht.
Wij abonneerders blijven aan hem gehecht.
Trouw in dit leven, trouw tot de dood,
zijn woorden zijn edel, zijn daden zijn groot.
Heerste er grote armoede in Hulst, zo'n zestig
jaar geleden? De heer en mevrouw Brand kun
nen zich niet voorstellen, dat het in hun geboor
teplaats erger gesteld was dan elders. Mevrouw
Brand herinnert zich nog wel, dat tegen Kerst
mis gecollecteerd werd voor de armen en dat de
kinderen van de minstbedeelden in de kerk
netjes werden aangekleed.
Onze gastheer en gastvrouw stammen beiden uit
de ambachtelijke middenklasse: vader Brand
exploiteerde een hotel-restaurant, de vader van
mevrouw Brand was een meester-brouwer, die
een bescheiden erfenis benutte om zelf een
brouwerij te beginnen. Hard werken, in beide
ouderlijke bedrijven.
„Een slameurig bestaan", vertelt mevrouw
Brand, „voor heel het gezin maar óók een
opgewekt bestaan. Vader bouwde zijn bedrijf
met eigen handen, eigenlijk nog helemaal naar
P. J. Brand
middeleeuwse trant. Heel de inventaris zou nu in
een museum op zijn plaats geweest zijn. Vader
maakte zelf zijn vaten, kuiste ze, solferde. Om
dat Hulst destijds nog geen waterleiding kende,
moest al het water opgepompt worden - en
ontijzerd, anders vormde zich een onappetijtelijk
vlies op het bier. Over pompen gesproken: hoe
vaak heb ik niet het bier uit de ketel in het
koelvat overgepompt honderdzestig slagen".
De prijs van het produkt bedroeg acht cent per
literfles, de vraag naar bier was in Hulst groot
genoeg om vijf vlijtige brouwers een redelijk
bestaan te garanderen. „Je had de brouwerij De
Halve Maan, De Rode Leeuw, de brouwerij
Wauters dat was vader enfin, vijf in getal".
Brand: „Bij toerbeurt genoten zij de klandizie
van het pensionaat, dat de zusters Franciskanes-
sen hier leidden sinds 1852 al. Bij elke warme
maaltijd werd er voor de jongejuffrouwen bier
geschonken. Hef was verboden je glas naar een
tafelgenootje door te schuiven". Het bier moest
erin; en nog altijd is het in, te Hulst. De
leefgewoonten zijn er eer Vlaams dan Zeeuws.
En vertoont ook de moderne ontwikkeling van
het stadje geen overeenkomst met die van
Oostvlaamse gemeenten? Denk aan de opkomst
van de textielnijverheid in het nabije Sint-
Ni klaas en in Aalst. Wanneer is die bedrijvigheid
in Hulst begonnen? „In 1909 vestigde Behaegel-
De Nijs hier een wolfabriek, tijdens de eerste
149