ring naar een groter inwonertal, toenemende werkge
legenheid en toenemend toeristisch bezoek. Misschien
zal dit streven geleidelijk minder algemeen, minder
vanzelfsprekend worden. In het Gooi en elders zijn
thans reeds enkele gemeentebestuurders die de voor
keur geven aan rustige en overzichtelijke woongemeen-
ten boven dynamische werkgemeenten.
Landschappelijk
Landschappelijk zal de ontwikkeling van Zeeland offers
vragen. Industrie-, haven-, verkeers- en woonvoorzie
ningen zullen tot aantasting van het landschap leiden.
Duizenden hectares landbouwgrond zullen een niet-
agrarische bestemming krijgen. Daar staat tegenover,
dat de ontwikkeling gepaard gaat met een betere land
schappelijke verzorging van de recreatiegebieden (bij
voorbeeld het Veerse Meer).
Nationaal
Bij de hierboven toegepaste regionale zienswijze zijn
er veel factoren, die de wenselijkheid van een flinke
toeneming van het inwonertal en van de bedrijvigheid
in Zeeland onderstrepen. Stelt men zich op een natio
naal in plaats van een regionaal standpunt, dan wordt
de argumentatie voor de ontwikkeling van Zeeland nog
krachtiger. Doorslaggevend is dan, dat Zeeland in een
relatief gunstige positie verkeert om werk- en woon
gelegenheid te geven aan een deel van de toekomstige
Nederlandse bevolkingsaanwas. Dit hangt onder andere
samen met de beschikbare vrije ruimte, de mogelijk
heden voor een zeehavenontwikkeling (Westerschelde-
bekken), het recreatiepotentieel, de gunstige ligging
ten opzichte van de Randstad Holland, de relatief lage
sociale" kosten. De landschappelijke ontluistering",
die met de economische ontwikkeling gepaard gaat,
krijgt, nationaal gezien, dan ook een ander accent.
Doelstellingen en democratie
In het voorgaande is in algemene termen over ont
wikkeling en groei gesproken. In de praktijk dient de
discussie echter te worden toegespitst op ontwikkelings
alternatieven, dus op specifieke groeivormen en groei
situaties. Met de beperkte financiële middelen, de be
perkte ruimte en het beperkte arbeidspotentieel moet
getracht worden een zo gunstig mogelijk effect te
verkrijgen op het punt van werkgelegenheid en woon
klimaat. De mogelijkheden op korte termijn dienen
daarbij ondergeschikt te worden gemaakt aan de wen
selijkheden op lange termijn.
Hiervoor is een geïntegreerde toekomstvisie nodig,
dus geen eenzijdige psychologische, technische, econo
mische, landschappelijke of locale benadering. In Zee
land is zulk een geïntegreerde lange-termijn-visie nog
niet door het provinciaal bestuur ter discussie gesteld.
Nu levert dit voor Zeeland ook bijzonder grote moei
lijkheden op, o.a. doordat de technisch-economische
mogelijkheden van de toekomstige zeehavenfunctie nog
nauwelijks zijn te overzien. Niettemin moet gestreefd
worden naar een elastische lange-termijn-benadering,
omdat anders de huidige beslissingen aangaande ruim
telijke bestemmingen en infrastructuurwerken onvol
doende kunnen worden gefundeerd.
In dit verband zij verwezen naar het idee van Abbas
om een groepje mensen bijeen te brengen een
planoloog, een econoom, een medicus, een technicus,
een recreatiespecialist, een psycholoog om zich te
bezinnen over de vraag hoe Zeeland zich moet ont
wikkelen. Het opstellen van een gecoördineerde visie
moet echter in eerste instantie een taak van het
provinciaal bestuur worden geacht, dat zich door tal
van deskundigen kan laten adviseren. Wil echter het
democratisch spel ook op provinciaal niveau nog
enigszins tot zijn recht komen, dan zal de bevolking
zelf, althans de bovenlaag daarvan, ook constructief
moeten meedenken, ter stimulering van bestuurders
en adviseurs.
Een kenmerk van de publieke discussie is, dat de argu
mentatie vaak eenzijdig en emotioneel is. Niettemin is
uit bestuurstechnisch en pedagogisch oogpunt deze
democratische inbreng zeer gewenst.
In de komende jaren zullen in Zeeland verdragende
beslissingen worden genomen met betrekking tot de
ruimtelijke, economische en sociaal-culturele ontwikke
ling. Er staat veel op het spel; er kan veel worden op
gebouwd, maar ook veel worden verknoeid. De ver
schillende alternatieven vragen om een zorgvuldige
afweging van kosten en baten, teneinde te voorkomen,
dat de beperkte financiële middelen worden aange
wend voor verkeerd-gerichte investeringen.
In de huidige situatie ligt een grote uitdaging opgesloten
voor de bestuurders, voor hun adviseurs en voor de
voorhoede van de burgerij. Bestuurstechnische coör
dinatie, deskundig onderzoek en publieke discussie
zullen, in onderlinge relatie, moeten bijdragen tot de
vorming van een rationeel toekomstbeeld voor Zeeland.
KASTANJES
Van de rijpe zomer
de blinde, helgroene ogen—:
in één nacht gingen zij open
en uit hun verwelkende wimpers
treft mij de bruine glanzende blik
van de herfst.
WILLEM ENZINCK
143
