ZEEUWS TIJDSCHRIFT
No. 5
Afb. 5. Noordmonster te Middelburg
kige hallekerk kan nog uit het einde der der
tiende eeuw dateren. Uit ongeveer dezelfde
tijd is de eveneens tweebeukige hallekerk van
Cadzand, waarvan de noordbeuk iets jonger is
dan de zuidbeuk en van deze laatste geschei
den wordt door zuilen met zeer eenvoudige
Doornikse kapitelen. Bij deze kerk, die een
der weinig goed bewaarde vroeg-gothische
hallekerken is, kan men de karakteristieke
ruimtewerking aan dit kerktype eigen goed
ondergaan. Gedurende de komende eeuwen
bleef de hallekerk een geliefkoosde bouwwijze
voor de grotere dorpskerken. Hiervan getui
gen o.a. de kerken van Waarde, Baarland
en Zoutelande, nu alle door de ongunst der
tijden gereduceerd tot eenbeukige kerken en
ook de 15e eeuwse driebeukige kerk van Sou
burg. Niet alleen voor dorpskerken ook voor
stadskerken bleef dit type in gebruik o.a. bij
het koor van de St. Bavo te Aardenburg, de
huidige Nieuwe Kerk te Middelburg, het schip
van de Kerk van Brouwershaven en op meer
hybridische wijze ook in het schip van de St.
Lievensmonster te Zierikzee en de St. Jacobs-
kerk te Vlissingen.
Ook de koorpartij van deze hallekerken
ontwikkelt zich tot een ka
rakteristiek eigen type. De
middenbeuk eindigt in een
polygonale absis, de noord
en zijbeuken zijn recht geslo
ten en geleed door grote ven
sters, die hoog in de geveltop
oprijzen, hetgeen mogelijk
gemaakt wordt door de hou
ten tongewelven.
Een der oudste voorbeel
den van deze monumentale
koorsluitingen is het halle
koor van de kerk van Dam
me uit de 2e helft der 13e
eeuw.
Een zeer groots voorbeeld
van dit type koorsluiting
vormt het grote koor, waar
mee de St. Bavo van Aarden
burg in de loop van de 14e eeuw verrijkt
werd. Hoewel dit koor bij een zeventiende-
eeuwse restauratie nieuwe venstertraceringen
en een nieuwe gootlijst kreeg, heeft het toch
veel behouden van de sterke monumentaliteit,
die de Vlaamse baksteen-architectuur eigen is.
Om de nu zo holle-ruimte van het interieur
te waarderen moet men zich dit voorstellen
met de rijke inventaris, die een laat-gothische
kerk eigen is.
Een soortgelijke grootse koorpartij bezat de
verdwenen kerk van Westkapelle. Op de af
beelding in „Verheerlijkt Nederland" uit het
midden der 18e'eeuw is dit koor reeds een
ruïne (afb. 1). Het schip der driebeukige halle
kerk was toen echter nog in gebruik.
Naast deze hallekerken komen de eenbeu
kige kerken veelvuldig voor. Zij waren uitge
voerd in een vaak rijke baksteen-architectuur.
Herhaaldelijk treffen we een rechtgesloten
koorpartij aan, o.a. bij het 15e eeuwse koor
van de kapel van de cistercienser uithof te
Zande (nu N.-H. Kerk Kloosterzande), bij het
verdwenen koor van de kerk van Sinoutskerke
(afb. 2) en buiten Zeeland bij Abbenbroek
(Voorne) en Zevenbergen (N.-Br.). De archi-
114
