Mississippi. Dit tezamen met het ook uit economische motieven aanleggen van al
lerlei kanalen dwars door de moerassen heeft geleid tot een veiligheidsprobleem. De
bufferwerking van de moerassen loopt zienderogen terug met alle gevolgen voor de
veiligheid van New Orleans en omstreken.
In de Rijn-Maas-Schelde-delta was het ingrijpen in de ondergrond - de aanleg van de
Deltawerken - juist gemotiveerd vanuit de veiligheid. Door echter de watersystemen
zo drastisch van karakter te veranderen zijn er ecologische en economische problemen
ontstaan. De waarde van het gebied in termen van duurzaamheid is daardoor in het
geding gekomen, terwijl het gebied steeds meer nodig is als uitloopgebied voor de
alsmaar verder verstedelijkende omgeving.
Voor beide gebieden kunnen we stellen, dat de ingrepen in de ondergrond te ver
doorgeschoten zijn met negatieve gevolgen voor de netwerklaag en de occupatie-
laag. Of wellicht beter: dat de ingrepen zich teveel richten op slechts één aspect en te
weinig rekening hielden met andere aspecten. Met andere woorden, er was sprake
van een sectorale benadering, terwijl juist een integrale benadering nodig is. Dat zijn
de lessen, die we zowel uit de Mississippi-Delta als de Rijn-Maas-Schelde-delta kun
nen trekken.
Alles overziend kunnen we drie fasen onderscheiden in de wijze, waarop wij omgaan
met delta's. In de eerste fase is er sprake van onmacht: de mens is overgeleverd aan
de krachten van de ondergrond. Hij kan niet anders dan zich voegen. In de tweede
fase heeft de mens het technisch en organisatorisch vermogen ontwikkeld om de
ondergrond zijn wil op te leggen. Hij overziet echter nog niet wat de effecten van
zijn ingrijpen op de langere termijn zijn en uiteindelijk wordt hij geconfronteerd met
de terugslag van de ondergrond. We staan nu aan het begin van de derde fase,
waarin de mens inziet, dat hij tot bijna alles in staat is, maar dat hij meer rekening
moet houden met de processen in de ondergrond. Als je tot bijna alles in staat bent,
word je geconfronteerd met de noodzaak om te kiezen. Kiezen voor alles te willen
beheersen of kiezen voor meer ruimte te geven aan de natuurlijke processen. Niet om
je lot weer in handen te leggen van de krachten van de natuur, maar om als het ware
in dialoog met de natuur een situatie te creëren, waarbij er ruimte is voor natuurlijke
processen, niet alleen ten gunste van de waarden van de natuur, maar ook van de
waarden van de menselijke samenleving. Een situatie, waarbij we wellicht een samen
leving kunnen creëren, die kan functioneren zonder de ondergrond in haar greep te
houden. Een samenleving, waarbij de occupatielaag en de netwerklaag waar dat ver
standig is losgekoppeld wordt van de ondergrond. Denk daarbij aan drijvende steden,
drijvende wegen, een zoetwatervoorziening, die losgekoppeld is van de omringende
watersystemen. En waar aan de andere kant optimaal gebruik wordt gemaakt van de
ondergrond: zoute aquacultures en veiligheid, gebaseerd op natuurlijke processen,
zoals sedimentatie en zandrivieren voor de kust. Dat is de uitdaging, waar we nu in de
delta's van de wereld voor staan. We hebben nu het inzicht en het technisch kunnen
om duurzame delta's te creëren. Duurzaam zowel in ecologisch, in economisch als
sociaal opzicht. Niet dat we alles al weten, maar stap voor stap en al doende lerend
kunnen we die uitdaging aangaan. Op weg naar de Nieuwe Delta's!
Fig 20 Zagerkwekerij Topsy Baits langs de Oosterschelde en drijvend huis in Middel
burg. Luchtfoto: Kees Bos.
