Vrij musiceren
Als je grote violisten van nu vraagt naar de belangrijkste violisten uit de geschiedenis,
dan zullen ze zonder twijfel uitsluitend namen noemen van mensen die al lang dood
zijn. Als je dit in de jaren 40/50 vroeg, dan waren er handenvol van dat soort violisten.
Er is een gigantische terugval in mijn vak en het wordt met de dag erger. Naarmate
de technologie oprukt, de globalisering toeneemt en MTV norm lijkt te zijn geworden
van goede smaak, verandert het musiceren ook echt. Een regelrechte kaalslag, want
het komt de individualiteit niet ten goede. Je kunt het vergelijken met voetballers als
Lenstra, Pelé, Cruijff. Of met politici als Churchill, Roosevelt, Gandhi: van die spirituele
leiders en monumenten van mensen. Die zie je ook niet meer. Het heeft een aantal
oorzaken. In de eerste plaats waren er vroeger allerlei vioolscholen: de Hongaarse
school, de Russische school, de Belgisch-Franse school, de Duitse vioolschool, de Zuid-
Franse en Italiaanse school. En die kon je allemaal herkennen. Je hoorde meteen: die
komt daar of daar vandaan. Vroeger had je natuurlijk ook veel minder tot je beschik
king. Als je een vioolconcert van Beethoven moest instuderen, dan had je daarvan
heel misschien één grammofoonplaat. Alles ging veel trager: je kocht de partituur, de
leraar zei hoe het moest en je ging vervolgens aan de slag. Als de huidige studenten
een vioolconcert moeten spelen, gaan ze eerst naar een cd-winkel of ze gaan down
loaden. Dan kiezen ze uit twintig uitvoeringen de mooiste en nieuwste opname van
jonge, moderne violisten die dat zelf ook allemaal hebben gedaan. Ze spelen elkaar
eenvoudigweg na.
Al die vioolscholen zijn verdwenen, want de wereld is klein geworden. Als je in
China opgroeit en je bent goed, dan ga je naar de Juilliard School of Music in New
York. Er bestaat nog maar één standaard, die wereldwijd een zelfde manier van spelen
oplevert, 't Is net als met vliegtuigvoedsel: KLM smaakt ongeveer hetzelfde als British
Airways. Er is nauwelijks verschil en meer van hetzelfde. Een ander groot probleem is
de opkomst van de cd en eerder, zij het in mindere mate, de grammofoonplaat. Als je
die oude violisten hoort, dan merk je dat ze veel vrijer speelden en veel meer risico na
men. De muzikale intentie was veel belangrijker dan de technische perfectie. Tien mi
nuten op een cd bestaat uit tachtig, achter elkaar geplakte, best gelukte momenten.
Dus een cd is ontzettend vals en gemeen en vies en nep. Een digitale lappendeken die
niets met vrij musiceren te maken heeft. En als een artiest die cd op de markt brengt
en hij geeft een concert de volgende avond, dan moet dat toch een beetje klinken
als op die cd. Dus hij kiest voor veiligheid en hij gaat manieren zoeken om geen enkel
risico te hoeven nemen. Er is niet voor niets zo'n grote vraag naar herpersingen van
authentieke opnamen van al die legendarische violisten. Dat zegt genoeg - dat zegt
eigenlijk alles.
Ik ben opgegroeid met Itzhak Perlman, Pinchas Zukerman, Shlomo Mintz, Kyung-Wha
Chung, en dat soort violisten. Als je die in het Vioolconcert van Saint-Saëns hoort, dan
weet je weet niet meer wie-wie is. Het lijkt allemaal op elkaar maar ze hebben in ieder
geval nog een edele muzikale inborst, een vioolesthetische norm. Wat momenteel ge
beurt is honderd keer erger. Veel huidige jonge musici willen zich doelbewust onder
scheiden van de buurman en denken dat te bereiken door gewild individueel te doen.
