KONINKLIJKE ZEELANDIA
bruggehoofd in Engeland aan overgehouden: in Manchester werd
een Zeelandia-fabriekje opgezet voor de productie van Carlo.
Dat werd later met een uitgebreidere productiecapaciteit verplaatst
naar Billericay in de buurt van Londen.
Johan èn Lambrecht
Laten we nog even terugkeren naar de begintijd rond 1900.
Johan Doeleman (HJD) was zestien toen hij - eerst samen met zijn
oudere broer Lambrecht - begon met dat recept voor beschuitgelei.
Hij had een fenomenaal commercieel instinct en een alert, besluit
vaardig karakter, dat hem steeds een voorsprong op zijn concurrenten
bezorgde. Zijn schoondochter Adrie Doeleman-Van der Valk herinnert
zich hem als een man die razendsnel was in het hoofdrekenen en in
het nemen van besluiten. Hij moet ooit gezegd hebben dat je beter
een keer fout kan beslissen dan te laat. In het verlengde daarvan zei
hij wel: "Als je van tien van je beslissingen zes keer scoort, dan zit je
goed."
Wel, we kunnen stellen dat hij met zijn eerste besluit, namelijk om
met dat bewuste recept voor beschuitgelei aan de slag te gaan, in elk
geval gescoord heeft. Vermoedelijk deed hij dat aanvankelijk samen
met zijn broer Lambrecht, voor wiens conservennegotie in de jaren
twintig nog reclame werd gemaakt in het Zeelandia-huisorgaan 'De
Klok'. Maar de conservenfabriek van Lambrecht heeft de eerste helft
van deze eeuw niet overleefd.
Een schrijfmachine, relatiegeschenken en nuttige emballage
Het succes van HJD was ondermeer te danken aan zijn marketing-
trucs. Als zijn kleinzoon Herman Doeleman me door het kleine
museum voert, dat gevestigd is in het oorspronkelijke pakhuisje
aan de Witte Yestraat waar het allemaal begonnen is, dan toont hij
me een bureau, waarop pontificaal een oude schrijfmachine staat.
Die schrijfmachine was één van de marketing-instrumenten van de
oude HJD. Stel je voor, rond 1900, hoe kwamen offertes bij bakkers
binnen? Met kroontjespen handgeschreven! De nieuwlichterij van
een schrijfmachine was weggelegd voor grote ondernemingen.
Hoewel het prototype van een schrijfmachine al uit 1714 stamt, is
de industriële productie ervan pas na 1868 op gang gekomen. Sinds
1900 luidde hij een nieuwe kantoorpraktijk in, maar nog lang niet in
ambachtelijke kringen. Hoe klein de schaal van zijn productie ook
was, HJD schafte zich zo'n machine aan. En dan krijgt een bakker in
die tijd ineens een in machineschrift geproduceerde offerte binnen.
Alsof het gedrukt staat! Dat dit indruk maakte is buiten kijf.
Van pure verbazing werden de orders bij Zeelandia geplaatst.
Ook benaderde HJD zijn klanten via een eigen tijdschrift, De Klok.
Dit tijdschrift is in 1925 naar het idee van een drukker uit Koog aan
71
