in juli 1847 bijvoorbeeld ontvreemdde een
arbeider uit Middelburg "in den tuin van
Jan Langebeke, arbeider onder deze ge
meente... eene partij aardappelen, salade
en juin".
In 1848 was de aardappelziekte echter
weer ernstiger. De inwoners hadden wel
veel meer vroege en middenvroege aard
appels gezet, zoals ook in 1847, maar
langdurige regen in augustus bevorderde
de schimmel. Inmiddels was het aantal in
woners van de gemeente, dat eind 1843
boven de 780 had gelegen, teruggelopen
tot onder de 750. Het is aannemelijk dat
de aardappelziekte de oorzaak was van
een algehele verzwakking van de bevol
king, maar te bewijzen is dat niet.
Varkens
Wel duidelijk is het effect op het aantal in
Vrouwenpolder gehouden varkens, dieren
die onder meer leefden van het aardappel-
afval: schillen, restjes en te kleine aardap
pels.
Aantal varkens per wijk, voor en
tijdens de aardappelcrisis
1842
1843
1846
1847
Vrouwenpolder
60
72
56
40
Zanddijk-Buiten
47
91
32
56
Schellach
27
65
24
24
gemeente
134
228
112
120
Telde Vrouwenpolder in 1842 en 1843 re
spectievelijk 134 en 228 varkens (vermoe
delijk een teken van snel toegenomen wel
vaart) en in 1845 nog 171, in 1846 en
1847 was dat aantal gedaald tot 112 en
120 varkens. In Vrouwenpolder hielden in
1842 en 1843 ruim 90 gezinshoofden een
varken, een aantal dat in 1847 was ge
daald tot 77. Die daling kwam zowel voor
rekening van de boeren, die vaak meer
dan één varken hielden, als van de arbei
ders en middenstanders die er jaarlijks
maar één slachtten.
Vooral in de buitenwijken was de daling
van het aantal gehouden varkens in 1846
groot: het aantal varkens werd tot onge
veer een derde gereduceerd. Maar alleen
in die buitenwijken was het aantal varkens
houders eerder ook verdubbeld, van 1842
op 1843. Wat er in Schellach en Zanddijk-
Buiten dus eerst was bijgekomen, ging er
in de crisis weer af. Die 'extra varkens' van
voor de aardappelcrisis werden trouwens
niet alleen door de boeren zelf geconsu
meerd, een aantal werd ook doorverkocht
en vormde dus 'handel'. Die handel werd
dus vermoedelijk ook door de aardappel
crisis beëindigd.
Houders van één varken voor en
tijdens de aardappelcrisis
1842
1843
1847
Vrouwenpolder
41
30
28
Zanddijk-Buiten
14
9
5
Schellach
5
2
5
gemeente
60
41
44
Houders van 2 tot 5 varkens voor en
tijdens de aardappelcrisis
1842
1843
1847
boeren
in 1830
Vrouwenpolder
9
15
6
15
Zanddijk-Buiten
14
25
18
25
Schellach
10
14
9
16
gemeente
33
54
33
