verbleven vluchtelingen in het tijdelijk on
bewoonde kasteel Westhove en in de bui
tenplaatsen Ipenoord en Duinbeek. Zee
hospitium Zonneveld nam enkele kinderen
op. In sommige dorpen werd ook het Groe
ne Kruis ingeschakeld. En ook in Domburg
zaten de hotels en pensions overvol.
In Veere kwamen de eerste vluchtelingen
op 15 oktober aan. Een van de spoorbo
ten, op weg naar Zierikzee, was volgepropt
met 205 passagiers. Een ooggetuige uit
Veere noteerde: "Hoe armzalig, hoe deer
niswekkend zagen die menschen er uit, en
wat deed het goed, toen ze weldra aan
lange tafels gezeten, zich de dikke boter
hammen en de warme koffie heerlijk lieten
smaken."
In elke plaats werd een deurcollecte ge
houden en werden meubels en bedden
goed ingezameld. In Arnemuiden bijvoor
beeld werd er in oktober een collecte ge
houden langs de huizen die f 143,13 op
bracht.
Reisbureau
Veel vluchtelingen in Middelburg waren on
geduldig; zij wilden de overvolle stad verla
ten en verder reizen, het liefst naar Enge
land of weer terug naar huis. De dienstre
geling van het openbaar vervoer, in die tijd
"dienst der openbare middelen van ver
voer" geheten, was in die dagen zeer onre
gelmatig. Het Plaatselijk Comité riep een
reisbureau, bemand met drie medewer
kers, in het leven om degenen die wilden
vertrekken te informeren over de mogelijk
heden. Het bureau was gevestigd in de
kleine trouwzaal van het stadhuis. In de
praktijk bleek dat veel Belgen via het reis
bureau naar Engeland wilden afreizen; zo
hoefden ze zich niet te melden bij het bu
reau van de Maatschappij Zeeland in Vlis-
singen. Per dag kon het reisbureau twintig
plaatsen voor de overtocht naar Engeland
reserveren. Degenen die een overtocht
zelf konden betalen hadden daarbij voor
rang.
Mensen die met de tram of de trein verder
wilden trekken - bijvoorbeeld hun geïnter
neerde echtgenoot achterna, of terug naar
huis - konden tot aan de grens gratis rei
zen. In de praktijk bleek dat in de maanden
november en december 1914, toen het in
België rustiger was geworden, mensen
heen en weer reisden om thuis "de noodi-
ge verschooning of het Zondagsche pakje"
op te halen, dat bij de overhaaste vlucht
was vergeten.
Het voeren van gesprekken met de Belgen
verliep moeizaam vanwege de niet altijd
goed verstaanbare dialecten. Een lid van
het Belgische comité te Middelburg schoot
dan te hulp.
Hoe het reisbureau de reizen financierde
was een raadsel. Het bureau kreeg van het
Plaatselijk Comité een startbedrag van
honderd gulden. W. Hioolen van het reisbu
reau vermoedde dat er "de nodige fondsen
'geleend' werden uit het 'geheime potje' dat
door de leden van het reisbureau was sa
mengebracht".
Het bureau werd in die weken overstelpt
met circulaires van de regering met allerlei
verboden en geboden ten aanzien van het
reizen van diverse bevolkingsgroepen.
Vanaf november moest het reisbureau zich
bezighouden met de organisatie van het
vertrek van de vluchtelingen in heel Zee
land, met uitzondering van Vlissingen en
Zeeuws-Vlaanderen, die naar Engeland
wilden. Weer later voor de vluchtelingen in
heel het land.
In de loop van december begon het ver
trek van vluchtelingen via Vlissingen naar
