MONDRIAAN, DOMBURG EN DE MOLEN
Als molenliefhebber verzamel ik ansichtkaarten
van molens, ook kunstkaarten. Nu bezit ik al
enige tijd enkele kaarten van Mondriaan, waar
onder "De rode molen". Afgelopen zomer ben
ik in het bezit gekomen van de "Molen bij
Domburg". Aangezien ik wist, dat "De rode
molen" (1910/11) ook de molen van Domburg
was - Mondriaan schilderde in die tijd in Dom
burg - zijn deze twee kaarten de aanleiding ge
worden tot deze studie.
Daarbij komt dat ik iedere zaterdag op deze
molen werkzaam ben onder leiding van mole
naar Johan Hoefkens en ook daarom iets meer
wilde weten over deze twee schilderijen van
"mijn" molen en over zijn schilder.
Hoewel in de meeste boeken van Mondriaan
wel iets staat over zijn periode in Domburg, is
mij gebleken dat hieraan nog nooit een uitvoe
rige studie is gewijd. Ook is er nog nooit een
tentoonstelling geweest in Zeeland van al het
werk van Mondriaan dat ontstaan is in Dom
burg en omgeving.
Het is de bedoeling eerst iets te zeggen over de
"loopbaan" van Mondriaan, daarna over Mon
driaan in Domburg, vervolgens over Mon
driaan en de molens en tot slot iets over de
persoon Mondriaan.
Het blijkt dat hij aanmerkelijk meer molens
geschilderd heeft dan die ene van Domburg. Hij
moet gerekend worden tot een van de belang
rijkste molenschilders van Nederland.
Ik ben geen kunsthistoricus en hoewel ik wel iets
zal zeggen over de schilderkundige facetten van
het werk van Mondriaan uit deze tijd, zal het
accent toch komen te liggen op meer algemene
aspekten van zijn verblijf in Zeeland. Het is
alleen jammer dat niet veel eerder is geprobeerd
meer te weten te komen over deze periode in het
leven van Mondriaan, want Domburgers die
hem hebben meegemaakt, zijn moeilijk te vin
den. Het meeste van wat hier vermeld wordt is
afkomstig uit overlevering, en van wat anderen
hebben geschreven, en dat is niet veel. Ook is
niets over hem te vinden in het archief van
Domburg en van Veere, waar hij ook nog heeft
gewerkt.
Uit alles blijkt echter dat Mondriaan meer is
dan de abstracte schilder waar vele mensen hem
voor houden.
De 'loopbaan" van Mondriaan
Pieter Cornelis Mondriaan Jr. is geboren op 7
maart 1872 te Amersfoort als oudste van vijf
kinderen. Zijn vader is daar hoofd van een
Christelijke school en tekent graag. In 1880 ver
huist het gezin naar Winterswijk waar vader
Mondriaan hoofd wordt van de Gereformeerde
lagere school. Behalve met het onderwijs houdt
P.C. Mondriaan Sr. zich bezig met de politiek
en is bevriend met Abraham Kuypers.
Mondriaan assisteert zijn vader al op zeer jonge
leeftijd met het tekenen van historische gedenk
platen. Hij krijgt daardoor les van zijn vader in
tekenen en schilderen. Maar vooral ook van
zijn oom, Frits Mondriaan, die schilderde in de
trant van de Haagse school. Hij wil voor alles
schilder worden maar zijn ouders vinden het
beter dat hij eerst de L. O. akte tekenen 1889) en
de M.O. akte (1892) behaalt. Daarna volgt hij
drie jaren de lessen op de Rijksacademie te
Amsterdam en daarna nog twee jaren de avond
cursus (1892-1897).
Van 1897-1904 werkt hij dan in de omgeving
van Amsterdam, onder ander aan Amstel, Gein
en Vecht, vaak samen met Simon Maris. Hij
leert in 1898 A.P. van den Briel kennen. Beiden
zullen vrienden voor het leven blijven. In 1897
neemt hij voor het eerst deel aan een tentoon
stelling. Hij schildert landschappen in de trant
van de Amsterdamse school, maar ook van de
Amsterdamse impressionisten (Breitner). Hij
maakt in die tijd wetenschappelijke tekeningen
voor professor Van Calcar te Leiden, waarmee
hij later in zijn Domburgse periode nog door
gaat.
Van 18 januari 1904 tot februari 1905 woont en
werkt hij in Brabant, gedeeltelijk om tot rust te
komen, maar hij is dan ook bewust bezig met
het zoeken naar een eigen stijl.
In 1907 werkt hij de gehele zomer in Oele bij
Hengelo, samen met de schilder Hulshoff Poll.
Dan ontstaat het "Bos bij Oele", een doorbraak
in zijn schilderskunst.
In 1908 is hij voor het eerst in Domburg, samen
met Kees Spoor. Tot 1916 (1919?) verblijft hij
hier elk jaar enige tijd; Domburg is dan een
echte kunstenaarskolonie met Jan Toorop als
centrale figuur.
Zijn eerste grote tentoonstelling heeft hij samen
met Cornelis Spoor en Jan Sluijters begin 1909
23
