HET VLISSINGSE EILAND
vestigen. Van hulp bij adressering is dan al lang
geen sprake meer.
Gevelstenen beslaan een cultuurperiode van
enkele eeuwen in een tijd dat het ons land zeer
goed ging met de handel en nijverheid. Ze zijn er
in grote aantallen en verscheidenheid en getuigen
van originaliteit en groot vakmanschap.
Ondanks het feit dat veel panden waarin gevel
stenen voorkomen hun functie al diverse maken
zagen veranderen, zijn deze stenen toch geble
ven op de plaatsen waar ze altijd al voorkwamen.
Deze details in de bebouwde omgeving zijn
onze aandacht zeer zeker waard. De tand des
tijds heeft helaas hier vaak zijn werk gedaan.
Ook moedwillige beschadiging is sommige stenen
niet voorbijgegaan. Laten we echter deze kleine
monumenten alle aandacht geven die ze verdienen.
In onze omgeving kennen we allemaal wel
voorbeelden van fraaie gevelstenen. Bekende
voorbeelden in Middelburg zijn o.a. Damplein
nr. 9 met de naam 'De Vrijman', de stenen in het
pand Dam 71 en de in een vroegere Wete be
schreven steen in een huis in Klein Vlaanderen.
Overal in M iddelburg zij n ze te vinden, bekende
en onbekende. In het Domburgse Schuitvlot
b.v. 'De blousel molen' en in het huis Molenwa
ter 113 is de steen te bewonderen die hierbij is
afgebeeld. Het is de middelste van een drietal
gevelstenen.
De titel van dit verhaal lijkt vreemd. Ligt Vlis-
singen soms op een apart eiland, of ligt er een
apart eiland in of bij Vlissingen? Het laatste is
het dichtste bij de waarheid: de Vlissingse buurt
'Het Eiland' ligt op een schiereiland dat vorige
eeuw als eiland is ontstaan. De zeedijk ervan, de
Eiland-dijk, is momenteel in het nieuws: zijn
Delta-hoogte blijkt niet veilig genoeg, en het
Rijk vertikte het tot voor kort om ook voor een
tweede verzwaring in de landelijke portemon
nee te tasten; gelukkig is er nu een compromis
uit de bus gekomen en wordt de dijk nog dit jaar
verbeterd. Overigens lijkt het Eiland een wat
vergeten hoek te zijn en ik meen er daarom goed
aan te doen, iets te vertellen omtrent zijn ont
staan, ontwikkeling en bewoners.
Tot mijn verbazing heeft blijkbaar niemand tot
nu toe ooit de behoefte gevoeld om speciaal aan
dit aparte stuks Vlissingen een publikatie te
wijden. Ondanks al mijn zoeken en vragen moet
ik dit verhaal dan ook baseren op regeltjes in
boeken, stukjes in kranten, oude foto's met
onderschriften, herinneringen van informanten,
vergelijking van plattegronden uit verschillende
jaren, op deduceren en combineren. Namen
noemen is namen overslaan, en ik volsta daarom
met allen hartelijk te bedanken die op een of
andere manier hebben bijgedragen aan de tot
standkoming van dit artikel. Wel noem ik hier
graag de medewerkers van het Vlissingse gemeente
archief; hun voortdurende en bereidwillige mede
werking was voor mij echt onmisbaar.
Volledigheidshalve noem ik nog een niet
geheel betrouwbarebron: mijn eigen jeugd
herinneringen uit de eerste 15 levensjaren die ik
van 1925 tot 1940 in Vlissingen doorbracht.
Kort gezegd: mijn verhaal vergt kritische lezing!
Na deze inleiding bekijken we nu eerst het ont
staan van het Eiland in 1873 aan de hand van
afb. 1, het kaartje uit de atlas van Kuyper van
1866, dus van 7 jaar tevoren, èn afb. 2, de
plattegrond van 1939, het laatste jaar van het
Eiland-in-volle-fleur, vlak vóór de neergang
door de oorlog. Vergelijking van beide afbeel
dingen toont de enorme veranderingen die de
plattegrond van Vlissingen in 1873 onderging
door de aanleg van het Kanaal door Walcheren
of liever: het gedeelte Middelburg-Vlissingen
daarvanmèt 2 binnenhavens, een dubbele
zeesluis en een buitenhaven. Tevens gaf het
Verbindingskanaal aansluiting op de bestaande
Ooster- of Dokhaven, en doordat deze via een
keersluis ook al in zee uitmondde, werd zodoende
van Walcheren een stuk grond afgesneden dat
de volksmond terecht het Eiland ging noemen.
Het grote werk hield ook de verdwijning in van
de Vlissingse wallen en grachten ten oosten van
het Kanaal, en dit was weer mogelijk doordat in
1867 het Rijk de vesting Vlissingen ophief, wat
17
