HONDERD JAAR OPENBAAR ONDERWIJS IN AAGTEKERKE (1) door E. van Wijk Inleiding De negentiende eeuw wordt wel gekarakteriseerd als de eeuw van de vooruitgang. Zulke algemene uitspraken zijn niet altijd juist, maar wat betreft het onderwijs zit er een kern van waarheid in, vooral voor de tweede helft van die eeuw. De eerste helft was een tijd van gezapigheid en weinig initiatief, de Stastokken en de Jan Salies overheersten en dat gold ook voor het onderwijs. Wel is in de Franse tijd de grondslag gelegd voor ons onderwijsstelsel, maar de doorwerking vindt veel later plaats, vooral door de wetten van 1857 en 1878. Belangstelling voor het onderwijs is mede gewekt door het uitschrijven van prijsvragen ter verbetering van het onderwijs, o.a. door het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, maar vooral ook door het vele werk van de Maatschappij tot het Nut van het Algemeen. Deze vereniging is opgericht door Jan Nieuwenhuysen, doopsgezind predikant te Edam, in 1784. Haar hoofddoel was 'beschaving van hart en verstand, vermeerdering van volksontwikkeling en ten gevolge daarvan vergroting van volkswelvaart en volksgeluk'. Men had vertrouwen in een betere toekomst door verbetering van het onderwijs, de vermeerdering van geluk van allen door verbetering van dat onderwijs, door 'volksonderwijs'; Het Nut heeft het onderwijs tot een volkszaak gemaakt. De leuze 'kennis is deugd' ontstond in deze tijd. Men dacht de wereld te kunnen verbeteren door onderwijs, als men scholen zou openen, zou men gevangenissen kunnen sluiten. Er heerste een optimistisch mensbeeld, men verwachtte veel van het onderwijs, hoewel dit niet tot uiting kwam in de betaling aan de schoolmeesters. Onder invloed van rationalisme en empirisme komen de wetenschappen tot bloei, vooral de natuurwetenschappen. De industriële revolutie komt op gang, zij het hier later dan in het buitenland. Ook het godsdienstig leven komt onder invloed van het rationalisme. Er ontstaan echter ook tegenbewegingen, te denken valt aan de Romantiek, die niet de nadruk legde op het denken en het empirisch onderzoek, maar op het gevoel en het handelen. Op godsdienstig gebied zijn te noemen het Reveil en de Afscheiding, waarvan verschillende aanhangers onder leiding van ds. Van Raalte geëmigreerd zijn naar Amerika, o.a. omdat het hun hier onmogelijk werd gemaakt christelijke scholen te stichten. Te noemen valt ook de Doleantie onder leiding van Abraham Kuyper en voor Zeeland de Ledeboerianen en de Kruisgemeenten. Dit artikel is ontstaan als resultaat van de cursus 'lokaal- en regionaal historisch onderzoek' gegeven in samenwerking met het Rijksarchief in Zeeland onder leiding van drs. L. Zoodsma. Om praktische ervaring op te doen wat betreft literatuur- en archiefonderzoek, is als studieonderwerp Aagtekerke gekozen en als onderdeel daarvan het onderwijs. Het was niet de vooropgezette bedoeling te komen met één of meerdere artikels over Aagtekerke. Het onderzoek over het onderwijs leverde echter zoveel bijzondere gegevens op, dat het jammer zou zijn deze gegevens niet verder uit te werken en niet tot publicatie over te gaan; vandaar 'Honderd jaar openbaar onderwijs in Aagtekerke'. Aagtekerke Aagtekerke, sinds juli 1966 behorende tot de gemeente Mariekerke, liggende op Walcheren, was een oude heerlijkheid en maakte met 'Domburg-buiten' deel uit van 2

Tijdschriftenbank Zeeland

de Wete | 1987 | | pagina 4