DE VEERSE MOLENS
door E. van Wijk
Als reactie op mijn vraag naar de betekenis van één der gevelstenen in de molen 'De
Koe' te Veere heeft dhr. Midavaine zijn gegevens betreffende de Veerse molens nog
eens op een rijtje gezet (De Wete, juli 1987). Deze gegevens heeft hij ontleend aan door
hem genoemde literatuur en hij heeft geen archiefonderzoek verricht. Ik zelf heb dat
wel gedaan en wat ik gevonden heb, wijkt nogal af van wat hij schrijft.
Ik veronderstel dat toen dhr. Midavaine zijn gegevens heeft verzameld, het archief van
Veere niet of niet volledig toegankelijk was; men kan echter niet geheel vertrouwen op
'oudere' literatuur, zoals 'tegenwoordige Staat' en 'Ermerins'. Het lijkt me daarom
juist, het door mij gevondene te stellen tegenover dat van dhr. Midavaine. Het gevaar
ontstaat anders, dat bepaalde onjuistheden een eigen leven gaan leiden. Vandaar
puntsgewijs enkele correcties en aanvullingen:
1. De eerste molenvermelding in Veere is een getijmolen. In een oorkonde van 18
november 1282 dragen Wolfert (I) van Borssele en zijn vrouw Sibilie de
heerlijkheid Zanddijk op aan Beatrix, vrouw van Floris V. In die oorkonde wordt
gesproken over 'die watermole ende dat meulenwater'.
2. Het contract dat Wolfert (III) van Borssele sluit met de stad Veere, is niet van
1346, zoals Ermerins vermeldt, maar uit 1340 (Rood-Costuumboek).
3. De getijmolen is in 1595 opgehouden te functioneren doordat door beschadiging
van een doudane (beer) geen water meer opgehouden kon worden in het
molenwater. Dit heeft te maken met veranderingen aan de stadswallen en vesting
werken, die in die tijd hebben plaatsgevonden. Het blijkt nergens uit dat de molen
toen ook meteen is afgebroken.Op de kaart van Guicciardini staat rechts van de
windmolen een gebouw dat zeer waarschijnlijk de dan niet meer werkende
getijmolen is.
4. De eerste vermelding van een windmolen is die te Zanddijk in 1433. Hij heeft
gestaan even buiten de vesten, links van de weg naar Vrouwenpolder, waar het
bungalowpark begint, even voorbij waar vroeger de vismeelfabriek stond en waar
nu appartementen staan. De molen, een open standaardmolen, is omver gewaaid
door een zware storm op 8 december 1703.
5. De eerste vermelding van een windmolen binnen Veere is van 1460. De molen staat
op de kaart van Van Deventer en is eveneens een open standaardmolen. De molen
is in 1596 verplaatst in verband met de aanleg, c.q. verandering van de
vestingwerken naar het dan ontstane molenbolwerk en wordt genoemd 'De Coe'
(de 1ste). In 1736 is deze molen vervangen door een ronde stenen grondzeiler,
eveneens genaamd 'De Koe' (de 2de dus).
6. In 1596/97 (en niet in 1592) is er een molen geplaatst op het Mauritius bolwerk
(vlakbij de Arnemuidse poort). De molen krijgt de naam 'De Stier'. Hij wordt ook
wel genoemd 'de nyewen wintmolen' in tegenstelling tot 'den ouden wintmolen' en
dat is dan 'De Coe'. Op 12 augustus 1768 wordt besloten 'De Stier' af te breken (en
dus niet rond 1800).
7. Er is een oude oliemolen geweest tussen 1584 en 1654 op de 'Oude Zuivelmarkt'
thans genaamd de 'Oliemolenstraat'. Er is niets bekend over een windmolen op die
plaats, dus het moet een rosmolen geweest zijn.
17
