Eén bedstede is in dit zijvertrek aanwezig. Eén privaat is er voor een 12-tal bewoners.
Huurprijs 1,10 (per week). Waterleiding aanwezig. Door zuivering, schilderen en betimme
ren best bewoonbaar te maken. Het verlezen van erwten is ook hier weer - bij werkeloosheid
van den huisvader, een sjouwersman - een redmiddel voor het gezin in dagen van honger en
gebrek 8).
Elders in Middelburg was het al niet veel beter: 'P 56 Goesche Korenmarkt. De beneden
woning herbergt een gezin van twaalf, de bovenwoning een van acht personen. Het bene
dengedeelte van dit huis bestaat uit twee vertrekken; een woonkamer met een inhoud van
60 m1 (hoog circa 4 m.), het zijvertrekje aan den overkant van de gang, heeft een inhoud van
20 m\ In laatstgenoemd vertrekje slapen zes kinderen, waaronder een meisje van 18 jaren.
Waarin of waarop de nachtrust wordt genoten is ons eenvoudig een raadsel. Er staat slechts
één ledikant met iets erin, wat door den vader een bed, met zeegras gevuld, wordt genoemd,
maar met de beste wil van de wereld kunnen wij dien naam er niet aangeven. Dit bed schijnt
voor het meisje bestemd. Overigens is er geen spoor van nachtleger te ontdekken. Erbarmelijk
is de toestand, zooals wij dien aantreffen, van dit gezin. Erwten verlezen is bijna de eenige
bron van inkomsten 9). Op den vloer was haast niet te loopen door de vele gevallen erwten;
we konden ons slechts met moeite op de been houden, telkens dreigden we te rollen' 10).
Het is haast onvoorstelbaar dat de bovengeschetste toestand nog een goede zeventig jaar
geleden bestond. Zoals we al in de aanvang van dit artikeltje opmerkten is er gelukkig in korte
tijd ontstellend veel ten goede veranderd! We zien tegenwoordig zo graag terug naar 'groot
moeders tijd' vas gaslicht en romantiek, maar ik dacht dat we daarbij vaak te licht vergaten
dat die tijd voor velen zo romantisch niet was
P.W. Sijnke
Noten
1) Zie voor de Middelburgse hofjes: W.S. Unger, De monumenten van Middelburg (z.j
p. 108.
2) Losse archiefstukken der gemeente Middelburg, voorl. inv. nr. 39 (Ms. door Hendrik
Brouwer), p. 4.
3) Zie hierover: C. de Waard, De archieven, berustende onder het bestuur der Godshuizen
te Middelburg. Inventaris van de oude archieven 1343 - 1812 (1907). Voor het armwees
huis vooral: W.J.Zip, Het armweeshuis te Middelburg, sedert de stichting in de Noord
straat tot de tijdelijke sluiting op het Noordpoortplein. 1572-1812. Geschiedkundige aan
tekeningen, in: Toevoegsel tot Zeeuwsch Jaarboekje en Middelburgsche Naamwijzer
(1862).
4) Ontleend aan: (P.J.) D(irkse)n, Bijdrage tot de bevolkings-statistiek van Middelburg, in:
Toevoegsel tot Zeeuwsch Jaarboekje en Middelburgsche Naamwijzer (1865).
5) Vgl. het proefschrift van A.H. Bergink, Samuel Senior Coronel, zijn betekenis voor de
sociale geneeskunde in Nederland (1960), waarin hfdst. 3 over Coronels verblijf te Mid
delburg handelt.
6) Ontleend aan: Verslag gedaan door Burgemeester en Wethouders aan den Gemeente
raad van Middelburg (1861), p. 118 e.v.
7) Dit gebouw was achtereenvolgens: deel van een omstreeks 1480 gesticht Cellebroeders-
klooster, 'simpelhuis' krankzinnigengesticht) van 1611-1812, soepkokerij van 1816-
begin 20ste eeuw, en tenslotte woonhuis.
8) D. Bimmel en C.J. Riemens, Arm Middelburg. Hoe het woont! Hoe het leeft! (1904),
p. 17.
9) Erwtenlezen (de slechte van de goede erwten scheiden) en garnalen pellen waren werk
zaamheden die in menig huisgezin tot aan de tweede wereldoorlog verricht werden als
bijverdienste.
10) Bimmel en Riemens, a.w., p. 31.
12
