Een kruidentuin in de Abdij
De oude naam van de binnenplaats, Pandhof of Kloosterhof, wijst op een
hof of tuin, dus een groene plaats, binnen het klooster. Nu hadden de kloos
ters in de Middeleeuwen meerdere tuinen binnen hun muren. Deze hadden
verschillende functies: er was een kloosterhof, een medicinale kruidentuin,
een boomgaard en een groente-kruidentuin. Hoe die tuinen er uitgezien
hebben, weet men alleen van beschrijvingen en afbeeldingen. De nu nog
bestaande kloostertuinen zijn eigenlijk altijd reconstructies.
De bekendste beschrijving van kloostertuinen is te vinden in het bouwplan
van een benedictijns kloostercomplex dat in de bibliotheek in Sankt Gallen
bewaard wordt. Dit unieke document stamt uit ongeveer 820 en geeft de
plattegrond van een middeleeuws klooster weer, met daarbij de ligging en
een gedetailleerde indeling van de verschillende bijbehorende tuinen.
Hoewel de geleerden het er niet over eens zijn of het een ontwerp van een
klooster is dat werkelijk gebouwd zou gaan worden of dat van een ideaal
model van een klooster en dus ver van de werkelijkheid af zou kunnen
staan, wordt 'Sankt Gallen' algemeen aanvaard als de belangrijkste bron
van kennis op dit gebied.
Op de tekening van Sankt Gallen komen een drietal kloosterhoven voor die
wat vorm en ligging betreft vergelijkbaar zijn met het Muntplein: het zijn
binnenhoven, vierkant van vorm en naast een kerk gelegen. Ze dienden als
brevierplaats voor de kloosterlingen, die daar een rustige plaats vonden om
hun gebeden op te zeggen. De hoven zijn in vier gelijke delen verdeeld door
twee paden die elkaar in het midden kruisen. Ze worden daarom kruisgang-
tuinen genoemd. In het kruispunt staat een boom of een fontein.
De kruisgangindeling van een kloosterhof heeft een grote symbolische
waarde. In het kruispatroon is het kruis van Christus te herkennen.
Opvallend is daarbij dat de richting van één van de middenassen van de hof
altijd parallel loopt aan de middenas van de bijbehorende kerk; de kerk zelf
is steeds gericht op het Heilige Land en is dus oost-west gelegen.
Daarnaast is er bij de verdeling in vieren met een boom of een bron als mid
delpunt ook de gedachte aan de hof van Eden in het Paradijs: en de
boom des levens in het midden van de hof, benevens de boom der kennis
van goed en kwaad. Er ontsprong in Eden een rivier om de hof te bevochti
gen, en daar splitste zij zich in vier stromen' (Genesis 2:9-11
Op de plattegrond van Sankt Gallen wordt niets aangegeven over planten in
de kruisgangtuinen. Terwijl in de andere tuinen op de tekening bomen of
planten zijn getekend, zijn de vier vakken van de kloosterhoven niet inge
vuld en wit gelaten. Aangenomen wordt daarom dat een kruisgangtuin. die
te midden van vrij hoge gebouwen placht te liggen en daardoor nogal don
ker was - u herkent hier de situatie in de Abdij alleen maar met gras of
een bodembedekkende plant zoals Klimop was begroeid. De kruidentuinen
54
