- 20 -
als een bijzondere heilige gegolden, .Hoe wilt.IJ an
dere het veelvuldig voorkomen van de naam Wiileboord,
Willeboordse verklaren? En hield mêh vroeger ook
niet -op.,7 november ommegangen door geheel Walcheren
met relikwieën.van deze heilige?)
Als 2e punt noem ik het protestantse Christendom.
Op Walcheren "en in Zierikzée was de .Lutherse Hervor
ming al gauw ingeburgerd door de. nabijheid van Ant
werpen, een uitstralingspunt van de "nijéléere;r, en
ook de Zeeuwen startten martel aar sbloed. (De Wedef-
dóbperij -overmeesterde hier vele zielen-,.en deed huis
en land, zelfs- vrouwen en kinderen verlaten, om
-na'ar het nieuwe Si on, naar Munster te trekken).
Doch het 'Calvinisme ire'eg .daarna toch de overhand.
En -weer zal ft-"Zuid-Nederland gevreest zijn,, dat ons
die'gave schonk. Afdoende'bewijzen kan ik daarvoor
niet geven. We wete.n echter, dat het gereformeerd
protestantisme eerder in Zuid- dan in Noord-Neder
land opbloeide en dat Antwerpen er een belangrijke
kweekplaats van was. Zal dan de Schelde het niet
gebracht hebben naar'Zèeland?
Ik kan hier .wijzen op de hagepreken, een Calvinis-
tisch verschijnsel.' Hét "is niet waar, dat ze ft eerst
in Holland-z-ijn gehouden:- Walcheren ging reeds ter."
preek- -op J>0. jpni 1^66 in de duinen van Dishoek bij
Koudekerk©.,;. En de beeldenstorm, - 14 augustus begon
nen -in .•West-Yl'aanderen, was- een week later* reeds
over de Schelde, getrokken. -
Yiaam.se -immigranten hebben aan het eind der 16e
eeuw het Calvinisme versterkt. .Onde.r de Walcherse
predikanten kwamen veel Zuidnederlanders .voor.
Geen wonder, .dat de Zeeuwse kerken geen kieine ar
beid verrichtten in onze gereformeerde wijngaard.
Herman Faukelius, predikant te Middelburg, opstel
Ier van het Kort Begrip, Bucer van Yeere, Udemans
van Zierlkzee, waren gezaghebbende mannen, op de
Dordtse synode van 1618/1619? Udemans was zelfs
onde r-v oorzitter.
"Ais ;3e. punt wijs ik op de verkleuring van het Cal-
- 21 -
vinisme. Het werd meer puriteins d.w. z. meer prak
tisch en bevindelijk; onder Engelse invloed (ofschoon
de geaardheid van veel Zeeuwen ook meewerkte). Er
zijn te Middelburg twee gemeenten van puriteinse bal
lingen uit Engeland geweest (onder de predikanten
Browne en Cartwright). Ook*'hadden de Teellincks, pre
dikanten te Middelburg, -en':Ds. van Hille van Haam
stede onder de puriteinen in Engeland vertoefd, Van
daar dat Zeeland het hoofdkwartier, is geweest van de
z.g. nadere, reformatie, een poging "bin hetjilevén in
overeenstemming te brengen .met.'dö irléer.lder 'Dordts.che
Synode. Ook ds. Koelman en van' Lp&ënstéijii van Siuis
ïiQorden tót de .leiders dezer actie. Ze is.'niet ge
slaagd, ook niet In Zeeland'.:. -
"Meer nog dan elders werd de'kerk hier niet. alleen
onder toezicht maar zélfs' onder bedwang Van'de. over
heden gehouden, In hooge mat.e was zij onderdanig en de
re gee ring stak zich'in alle kerkelijke: zaken.*11'En die
regering werkte de nadere reformatie tegen., loch zijn
er nu nog resultaten van te zien, vooral bij wat we de
"zwarerichtingen in het kerkelijk leven-noemen: zéér
staenge 'zondagsviering, vaak meer letten op de subjec
tieve bevindingen in het 'hart dan op' de objectieve
beloften van het Evangelie.
Het ieven werd dus niet over de gehele linie op hoger
pi an gebracht?. Ook voor Zeeland is de goüden eeuw op
godsdienstig-zedelijk gebied waarlijk niet glanzend van
zuiverheid geweest J Men'heeft nog verwachting .gehad
.van De Labadie ,.":'die in.- 166è uit Frankpdjk naarMiddel
burg we rd -be r oep enDoch bijhee.f f mi ssohien mée f -!
kwaad dan goed' gedaan. In^elk-geval s -door. zijn. zieke
lijke mystiek/ door zijn minachtingvan-kerk. eh-wereld
heeft' hij 'hét puriteinse Calvinisme-.;:verder gestuwd in
de verkeerde richting.
In die verkeerde richting bleef het doorgaan, toen de
beweging der nadere reformatie ophield. En.zo gebeur
de het, dat men het objectieve (de Schrift, het werk
van Christus, de Kerk) steeds meer prijsgaf? dat men
zich afkeerde van het natuurlijke leven; dat men zich
steeds meer uit de kerk in gezelschappen, conventi-
kelen, terugtrok. Denkt a-n de" tijd van Smytegeld en
