Bossen in Oost Zeeuws-Vlaanderen
<D
1
2011 is het Internationale jaar van het bos.
Een reden om de bossen in onze eigen
streek eens onder de loep te nemen.
Hoeveel bos hebben we hier eigenlijk en
hoe gaat het daarmee? Wat dat betreft is
er slecht nieuws en goed nieuws. Slecht
nieuws is dat nog steeds veel van onze
bossen wat natuur betreft in een ongunstige
staat verkeren. Goed nieuws is dat er allerlei
initiatieven zijn om de natuur-en belevings
waarde wat op te krikken.
Een eerste verkenning
Zeeland is een bosarme provincie. De hoe
veelheid bos is de laatste decennia echter
sterk toegenomen. In pakweg 50 jaar is de
hoeveelheid zelfs bijna verdrievoudigd.
De aanleg van bos in de ruilverkavelingen
en natuurontwikkelingsprojecten hebben
daar het meeste toe bijgedragen. Binnen
Zeeland heeft Oost Zeeuws-Vlaanderen
en dan met name de dekzandstrook aan de
zuidgrens het meeste bos.
bestaan uit een hybride dus onnatuurlijke
soort: de Canadapopulier. In veel bossen
is nauwelijks nog een inheemse boom te
vinden. De meeste bossen lijken niet erg
op de natuurlijke bosvormen. Een beknopt
overzicht van de Zeeuwse natuurlijke bos
vormen wordt gegeven in Calle 2011. Dek-
zandgebieden zijn ontwaterd, waardoor
daar de typerende moerasbossen, inclusief
bijbehorende vegetaties van dopheide, ga-
gel en veenmossen zijn verdwenen. >3
Periode
1952-1963
1964-1968
1980-1983
2005
Zeeland
1419
1678
3276
4082
Totaal Nederland
260320
279629
334026
359845
Het karakter van de bossen op de kleigrond
verschilt sterk van dat op het zand. De oudere
bossen op de klei betreft meestal populieren
opstanden. De recenter aangelegde bossen zij n
meestal een stuk gevarieerder van samen
stelling. In het dekzandgebied is er relatief veel
naaldhout te vinden. Ook zijn in dat gebied
nog steeds restanten van hakhout aanwezig.
Wieeen rondgang maakt op zoek naarfraaie
bosvegetaties komt meestal bedrogen uit.
Decennialange luchtvervuiling heeft zijn
sporen nagelaten. Voortdurende bemesting
van met name ammoniak heeft de bosvege-
tatie veranderd in een troosteloze mat van
ruigtekruiden. In bijna al onze bossen is
daardoor een mix van bramen en brand
netels aanwezig. Gelukkig is de uitstoot
van ammoniak de laatste jaren verminderd,
maar ze blijft nu helaas op hetzelfde niveau
hangen. Maar er is meer slecht nieuws.
Exoten domineren overal in de bossen. De
Amerikaanse vogelkers drukt vele andere
soorten weg. Bijna alle populierenbossen
Historie bossen
De Zeeuwse polders zijn nooit rijk aan bos
geweest. Na inpoldering werd de vruchtbare
klei bijna overal voor de landbouw gebruikt.
Toch zijn er ook vroeger wel overhoekjes en
geriefbosjes geweest, tenslotte had men
ook behoefte aan brandhout. Hoeveel bos
er in historische perioden aanwezig was,
daar is slechts weinig exacte informatie
over te vinden.
Een beperkt aantal bossen in onze streek is al
heel oud. Omdat veel bosgebonden organismen
als ongewervelden en planten slechts een
beperkt verspreidingsvermogen hebben zijn
oudere bossen vaak rijker aan soorten. Dan is
er immers meer tijd aanwezig om die bossen te
bereiken en er populaties te vestigen. Heel
oude bossen zijn daarom ecologisch van
belang en kunnen dienen als bronpopulatie
voor deze soorten. Het gaat daarbij niet alleen
om de hoge leeftijd van de bomen, zeker ook zo
belangrijk is de leeftijd van de bosbodem.
Zes studenten van de STOAS Hogeschool
deden in 2010 in opdracht van Stichting
10
Landschapsbeheer Zeeland (SLZ) onderzoek
naar de aanwezigheid van oudere bossen
in Zeeuws-Vlaanderen (Ambrosius 2010).
Ze legden verschillende historische kaarten
over de actuele, en legden exact vast waar
de laatste 150 jaar onafgebroken bos is
geweest. Dat blijkt nog op veel plaatsen
aanwezig te zijn, al gaat het meestal om
kleinere stukken. Onderstaande kaart toont
als voorbeeld de omgeving van Hulst. Met
verschillende kleuren is de leeftijd van de
bossen aangeduid.
Hakhout
In het verleden werden bosjes vooral eco
nomisch benut. Eikenschors om huiden
te looien, hout om te stoken en soms ook
als graasplek voor vee. Een flink deel werd
Recentelijk zijn er een aantal initiatieven om
de oude beheersvorm weer op te pakken.
Meestal betreft het jonge bospercelen en gaat
het om kleinere gedeelten. Met enige trots
kunnen we melden dat onze eigen knot-
werkgroep van De Steltkluut bij het grootste
deel van deze projecten betrokken is.
Dezelfde groep stagiaires van de STOAS Hoge
school heeft ook geïnventariseerd waar er
nog oude en weer nieuwe hakhoutpercelen
aanwezig zijn. Zie onderstaande tabel.
periodiek gekapt. De bomen werden vaak
niet aan de grond afgezet, maar er werd
een "knot" gespaard. Deze liep dan steeds
weer opnieuw uit, vergelijkbaar met knot-
bomen, maar dan hele percelen tegelijk
en tot maximaal 80 cm. boven de grond. De
knotten, ook wel stoven genoemd, waren en
zijn waardevol voor oa. mossen, zwammen, c
insecten ed., terwijl bosplanten profiteren T1
van het periodieke extra licht na de kap.
Het hakhout is als traditioneel bosbeheer
echter vrijwel geheel verloren gegaan. Aan
de soms nog stobbenvormige boomvoeten
is nog herkenbaar waar vroeger hakhout
was. Vaak zijn dat dan ook oudere bossen.
Tfl
Pt
0
0
Tabel 1, overzicht van ha. bos in diverse periodes, bron CBS 2006.
Kaart: Bossen rondom Hulst. Rood: ouder dan 150 jaar.
Oranje: 150-100jaar. Donker groen: jonger dan 100 jaar.
Gebied
Vorm
Leeftijd
Beheer
Opp. in ha.
Beheerplan
Clinge Bos waterwingebied
Kleine strook
Jong
Recent afgezet
Ca. 1.000
HZL
HeikantWildelanden
Kleine strook
Jong
Recent afgezet
Ca. 1.000
HZL
Koewacht Karnemelkpolder
Authentiek
Oud
Adequaat
6.200
SLZ, VOL
Koewacht Karnemelkpolder
Authentiek
Oud
Achterstallig
ca. 3.000
SBB
Koewacht Plassaert
Authentiek
Oud
Adequaat
ca. 9.000
SBB
Axel Groot Eiland
Authentiek
Oud
Onbekend
Provincie
Zuiddorpe Restanten bosjes
Authentiek
Oud
Zwaar achterstallig
Geen
Hulst Het Jagertje
Authentiek
Oud
Losgelaten
5.000
SLZ, K. Bosjes
Hulst Liniedijk
Authentiek
Jong
Losgelaten
10.000
SLZ, K. Bosjes
Koewacht, Vennebos
Authentiek
Jong
Recent afgezet
570
SLZ, VOL
Vogelwaarde Hoeve la Salette
Kleine strook
Middel
Achterstallig
750
SLZ, K. Bosjes
Kop Ossenisse divers
Kleine strook
Divers
Divers
Geen
Tab y^Ovemcht van hakhoutbossen in Oost Zeeuws-Vlaanderen. HZL: Het Zeeuwse Landschap, SLZ: Stichting
dschapsbeheer Zeeland, SBB: Staatsbosbeheer, VOL: Vrijwillige Overeenkomst Landschapselementen, de eigenaar
voert dan het beheer zelf uit en ontvangt daarvoor een vergoeding. K. bosjes: Project kleinen bosjes SLZ, zie verder.
0
3
O)
