4 w SCHAPEN IN WOLFSKLEREN Ooit een vlieg een menuetdans zien uitvoeren? Waarschijnlijk niet. Toch is er een zweefvlieg, Syritta pipiens, waarvan de Nederlandse naam 'MenuetzweefvHeg' luidt, vanwege het aardige dansje dat hij tijdens de baltsvlucht uitvoert. Zoiets kunt u ook waarnemen, zelfs in uw eigen tuin. Of schrikt u terug van alles wat er uitziet als een bij of wesp? Dat hoeft niet meer als u onderstaand artikel heeft gelezen. Wat zijn zweefvliegen? Zweefvliegen vormen een kleurrijke en veel voorkomende groep vliegen. Veel soorten lijken op bijen, wespen of hommels, waardoor ze daar nogal eens voor worden aangezien. Door zich 'voor te doen' als gevaarlijke dieren weten zweefvliegen hun belagers om de tuin te leiden. Dit fenomeen wordt mimicry genoemd. Maar ook mensen laten zich hierdoor misleiden: zo wordt Epistrophe grossularae, met zijn geel/zwarte achterlijfskleuren, vaak voor een wesp versleten. Zweefvliegen kunnen echter niet steken, het zijn dus eigenlijk een soort 'schapen in wolfskleren'. Met enige oefening zijn zweefvliegen gemakkelijk te onderscheiden van bijen, wespen en hommels. Zweefvliegen behoren, net als de overige vliegen en muggen, tot de orde der Diptera (Tweevleugeligen). Ze hebben dus slechts twee vleugels, terwijl de Hymenoptera (Vliesvleugeligen), waatoe de bijen, wespen en hommels behoren, vier vleugels hebben. Bovendien hebben zweefvliegen kortere antennen dan bijen, wespen en hommels. Luchtacrobaten Van de overige vliegen zijn zweefvliegen te onderscheiden aan de hand van de vleugeladering, waarbij de valse (of zwevende) ader karakteristiek is. Daarnaast ontbreken bij zweefvliegen de borstels (dikke zwarte haren) op het borststuk, die bij de gewone vliegen wel voorhanden zijn. En dan is er nog een opmerkelijk verschil in gedrag. Zweefvliegen hebben hun Nederlandse naam te danken aan het vermogen 'stil' te kunnen hangen in de lucht. Dit gedrag vertonen mannetjes bij het verdedigen van hun territorium, waarbij ze bij de minste of geringste verstoring wegschieten, om enkele seconden later weer op dezelfde plek terug te keren. Zweefvliegen zijn uiterst behendige vliegers en mogen gerust 'ware luchtacrobaten' worden genoemd. Ecologische rol Hoewel veel mensen weinig zweefvliegen zullen kennen heeft bijna iedereen ze wel eens gezien, want zweefvliegen zijn vrijwel overal te vinden, zelfs in tuinen midden in de stad. Zweefvliegen zijn vooral te vinden op bloemrijke en zonnige plekken en wie dat eenmaal weet die ziet ze overal! Ze foerageren op bloemen waarbij de nectar niet al te diep ligt, zoals Schermbloemigen en Composieten. Zweefvliegen hebben namelijk een korte tong, in tegen stelling tot vlinders: die hebben een zeer lange roltong en kunnen daardoor ook dieper liggende nectar opzuigen. Een bekende en algemene soort is de Blinde bij. 'Blind' moet hier niet letterlijk worden opgevat, maar net zo als de term 'doof' in de naam Dovenetel: het betekent in dit geval 'niet stekend'. Alle zweefvliegen hebben goed ontwikkelde ogen. De Blinde bij is één van de ruim 300 soorten die uit Nederland bekend zijn. Het al of niet voorkomen van een bepaalde soort hangt veelal af van de eisen die hun larven stellen aan de leefomgeving. Op basis van hun voedselkeuze en levenswijze kunnen de larven van zweefvliegen in verschillende categorieën ingedeeld worden: Vleeseters Verreweg de meeste soorten zijn 'vleeseters', vooral de algemeen voorkomende. Deze vleeseters leven met name van bladluizen. Eén larve kan wel een paar honderd bladluizen eten gedurende zijn ontwikkeling. Er zijn zweefvlieglarven die alle soorten bladluizen maar er zijn er ook die slechts één of enkele bladluissoorten eten. Behalve bladluiseters zijn er ook soorten die leven van larven van vlinders en kevers. Planteneters Een aantal zweefvlieglarven leeft van bladeren, stengels of wortels van planten. Veel van deze soorten leven specifiek van één soort plant. Een voorbeeld hiervan is Cheilosia pagana, welke leeft in Fluitenkruid. Enkele soorten kunnen schade veroorzaken aan bolgewassen. Enkele 18

Tijdschriftenbank Zeeland

de Steltkluut | 2001 | | pagina 20