Buitenmensen
Koeienwachter
Grazende koeien op de Grevelingendijk (coll. Gemeentearchief Schouwen-Duiveland, Zierikzee, M 0239)
Frans Beekman
Het geheel verdwenen beroep van koeienwachter komt ditmaal aan de orde. Er is maar weinig
informatie beschikbaar en aanvullingen zijn dus welkom.
In het verleden waren koeien op het boerenbe
drijf belangrijk voor de melk en de mest. De agra
rische bedrijven waren gemengd, er was akker
bouw én veeteelt. De koeien liepen op weilanden
die begrensd waren door sloten of heggen en
doornhagen. Buiten de agrarische bedrijven
lagen er diverse begraasbare stukken in het land
schap, zoals brede wegbermen, binnendijken en
duinvalleien. Deze deellandschappen werden
(telkens voor ze ven j aarverpacht om er koebees
ten te laten lopen. In de pachtvoorwaarden waren
bepalingen opgenomen om bijkomende schade te
voorkomen, zoals het kapot lopen van de buiten
ste duinen of zeereep.
Er was vóór 1914 vrijwel nog geen prikkeldraad
in Zeeland en daarom werden de beesten bege
leid door een koeienwachter. Deze jonge jongens
waren letterlijk cowboys! Vanuit de stal bij de
boerderij vertrok 's morgens de kudde volgens
een vaste route; was het gras te kort geworden dan
werd een andere weg genomen. Soms was er een
middagstop van de beesten op de mestvaalt en
kon de koeienwachter bij de boer de maaltijd ge
bruiken. Vaak was de kudde de hele dag op weg.
Omstreeks 1900 begon een koeienwachter al
op 9-jarige leeftijd voor twee en halve gulden per
week, elke dag van 6.00 uur's morgens tot 6.00 uur
's avonds. Op 12-jarige leeftijd werd het loon vier
gulden en 16 jaar oud verdiende de koeienwach
ter zes gulden per week. Op de leeftijd van 18 jaar
kon hij als tweede knecht op de boerderij komen
voor acht gulden per week. Voor de boer was het
goedkoop vooral jonge jongens (en ook wel meis
jes) de koeien te laten hoeden. In sommige delen
van Zeeland waren de genoemde bedragen nog
lager! Dit werk in weer en wind werd door de men
sen als 't minste van 't minste beschouwd.
Los lopende dieren zonder geleide werden op
gevangen en opgesloten in een afgesloten vee-
kraal, waar het vee tegen betaling kon worden op
gehaald. Elk dorp had zo'n schutskooi of schutse.
In Zierikzee aan de Regenboogstraat is die be
waard gebleven. Het schutloon ging naar de plaat
selijke overheid.
88