mest was schaars omdat mest in gedroogde
vorm op Schouwen ook gebruikt werd als
brandstof. Langs de Hoogenboomlaan bij Re-
nesse en rond het slot Moermond zijn de grep
pelpatronen van de elzenmeten nog herken
baar aanwezig. Het brandhout werd in de
winter in de plaatselijke café's bij opbod ver
kocht aan bakkers en voor het stoken van de
ovens in de meekrapstoven. Het hout werd in
de winter gekapt. Elzen groeien snel en na een
jaar of zeven konden de stobben weer opnieuw
gekapt worden. Na het midden van de vorige
eeuw nam de opbrengst van de elzenmeten
sterk af. Er waren verschillende oorzaken.
Door de bevolkingsaanwas verdween veel ge-
riefhout uit het duin en namen de verstuivin
gen toe. Hierdoor kwam de duinzoom minder
beschut te liggen tegen de zeewind. Ook het el
zenhaantje (een mooi staalblauw kevertje dat
elzenblad aanvreet) stak de kop op. Een paar
droge jaren in het midden van de vorige eeuw
deden de elzen ook geen goed.
Nu het slechter ging met de elzenmeten en
ook het brandhout voor de ovens van de mee
krapstoven niet meer nodig was door de ineen
storting van de meekrapteelt, en tevens de ont
watering in de winter beter geregeld kon
worden werd in de omgeving van Haamstede
rond 1875 voor het eerst overgeschakeld op
fruitbomen. Net als bij de elzenmeten ver
bouwde men in de beginjaren peulvruchten,
groente en aardappelen tussen de bomen. Een
ander nieuw gewas op Schouwen was de intro
ductie van bloembollen rond 1900. Net als op
de ontkalkte binnenduingronden in de bollen
streek rond Lisse, Hillegom en Sassenheim
leek de grond geschikt voor de teelt van bloem
bollen. De teelt van bloembollen heeft echter
nooit een grote vlucht genomen. De belang
rijkste reden hiervoor is wellicht het feit dat
voor de teelt van bloembollen veel kennis van
zaken vereist is die in de traditionele bollens
treek wel aanwezig was maar hier in veel min
dere mate. Ook de afzet van bloembollen ging
op het vaste land van Holland veel gemakkelij
ker dan op het eiland Schouwen. Met de Eerste
Wereldoorlog kwam er een eind aan de bollen
teelt op Schouwen. De laatste bollengronden
werden in gebruik genomen voor de groente
en fruitteelt en de narcissen en tulpen werden
zolang geplant in de bossen rond het slot
Haamstede. De narcissen staan er nu nog.
Een landschap in verdrukking
Zoals vermeld vond keizer Karei in 1540 het
landschap van de binnenduinrand van Schou
wen al een bezoek waard. Ook de gegoede
burgerij van Schouwen bracht zijn vrije zon
dagmiddag graag door in de lommerrijke om
geving van Haamstede en Renesse. Nu is het
niet anders. Veel mensen vinden de binnen
duinrand een heel aantrekkelijk landschap.
Talloze vakantiegangers genieten in de zomer
maanden of in voor- en najaar van het afwisse
lende landschap dat zo aantrekkelijk is door
zijn gevarieerdheid en kleinschaligheid. De
massaliteit van het toerisme oefent echter een
voortdurende dreiging uit op de kwaliteit van
de duinzoom. De uitbreiding van campings (al
dan niet ingegeven door de noodzaak van kwa
liteitsverbetering en dus meer ruimtebeslag)
vormt een voortdurend gevaar. De aanleg van
moderne recreatieve voorzieningen waaron
der golfterreinen, worden bij voorkeur gesitu
eerd in landschappelijk aantrekkelijke gebie
den. Het zou echter veel beter zijn om zulke
voorzieningen te situeren naast het binnen-
duinrandgebied zodat de hoge landschappelij
ke en natuurwetenschappelijke kwaliteit be
houden blijft. Ook een volgende keizer Karei
(u of ik) blijft dan verzekerd van een aantrek
kelijk binnenduinlandschap. Gelukkig wordt
de noodzaak van het behoud van het klein
schalige binnenduinlandschap steeds meer in
gezien. De rondweg die de duinzoom bij Re-
nesse ernstig zou hebben aangetast, is er
gelukkig, mede om die reden niet gekomenDe
rondweg is nu getraceerd over bestaande
wegen. De karakteristiek lommerrijke Laone
bij Renesse is gelukkig niet verbreed. Het daar
zo broodnodige fietspad is op een veel betere
en veiliger manier aan de polderzijde van de
Laone aangelegd.
Herstel van natuurwaarden
Men wordt zich dus steeds meer bewust van
het feit dal het binnenduinlandschap het meer
90
