elk een eigen dominee, die elkaar voortdurend
leden proberen af te troggelen.
Als Siemense in 1897 overlijdt kost het de
Nieuwerkerkers moeite een nieuwe dominee
te krijgen. De ene na de andere kandidaat
bedankt voor het beroep. Uiteindelijk treedt
ds. Steketee uit Bolnes aan.
In 1899 wordt de Nieuwerkerkse gemeente
zelfstandig en wordt er aan de Ooststraat een
nieuw kerkgebouw neergezet. In 1903 vestigt
ds. Cramer zich in de gemeente.
Berooid
Ondertussen houdt het kerkvolk elkaar goed
in de gaten. Wie niet naar de kerk gaat wordt
of slechts twee van de drie zondagdiensten
bezoekt of 'het socialisme is toegedaan', wordt
geroyeerd. Niettemin blijkt de nieuwe kerk al
gauw te klein en moeten er geregeld banken bij
worden gezet.
In 1915 krijgt de gemeente zijn eerste eigen
predikant in de figuur van ds. Klumper. Hij blijft
niet onbesproken wegens zijn financiële beleid
en zijn 'te nauwe omgang' met Tannetje Enzlin,
de verpleegster van Klumpers zieke vrouw. Hij
wordt geschorst en laat de gemeente berooid
achter. Extra collectes onder de gemeenteleden
moeten het tekort aanvullen.
Van 1919 tot 1931 komt de Nieuwerkerkse
gemeente zonder predikant te zitten tot
ds. Heuzeveldt aantreedt. Maar die vertrekt
alweer in 1935.
Onthullend zijn de vele verslagen in het boek
van de kerkenraadsvergaderingen, waarin
onder meer wordt gerept van de huisbezoeken
die ouderlingen afleggen. 'Er wordt geconsta
teerd dat er veel klagen en zuchten is maar
geen toevluchtnemend geloof,' rapporteert een
ouderling daarover. Het royeren van gemeente
leden wegens slecht kerkbezoek gaat door.
In het verslag van 14 april 1937 lezen we dat
Krijn Sijrier gemeenschap heeft gehad met de
De gereformeerde kerken zijn vooral te vinden op Duiveland. Waarom ligt juist daar het
'Je moetPniet vergeten dat het hart van de Afscheiding in 1836 in Nieuwerkerk lag', zegt André
Flikweert. 'Op de rest van het eiland zoals in Zierikzee, Haamstede en Brouwershaven kwamen
ook wel gereformeerde kerken, maar de meeste waren er toch in Nieuwerkerk, Oosterland
en Bruinisse. Die kregen na 1836 op hun beurt ook weer te maken met afscheidingen, die
zich daar vestigden. Nieuwerkerk ligt vlak bij Ouwerkerk en Dreischor, terwijl men daar toch
meer de kant koos van de socialisten en de liberalen. Hoe dat komt weet ik eigenlijk ook
niet. Misschien dat op Duiveland familieverbanden van gereformeerden liggen. Het eerste
gereformeerde kerkgebouw na de Afscheiding lag op de grens van Oosterland en Nieuwerkerk.
De sociale controle was toen veel scherpen dan nu. Dat is nu toch wel minder?
'De wereld was toen heel klein. Mensen hadden vaak niet eens een fiets, je zat bovenop elkaar.
Alles gebeurde op die ene vierkante kilometer. Er was ook heel veel verwevenheid tussen kerk
en samenleving, anders gezegd tussen 'leer en leven'. Maar je kwam die wederzijdse controle
wel in meer samenlevingen tegen, maar binnen de gereformeerde kringen was die vaak wel
heftig. Mensen die van elders kwamen hadden daar wel moeite mee en moesten hun best doen
zich te voegen. Kon je wel wandelen op zondag? Wat waren de kledinggewoonten en hoe de
haardracht?'
De verbondenheid tussen leer en leven vond zijn oorsprong in de zeventiende eeuw tijdens
de 'Nadere Reformatie' toen er strenge dominees op het eiland waren, zoals Udemans en
Teellinck. Zij pleitten ervoor dat je in het dagelijks leven moest tonen dat je christen was.
'Misschien is er de eeuwen daarna wat van blijven hangen op Nieuwerkerk,' betoogt Flikweert.
'Maar tegenwoordig is dat niet meer zo. De samenleving is immers anders en veel opener
geworden.'
