Stoephekken geven sfeer aan de straat
Betty Blikman-Ruiterkamp
We lopen er vaak gedachteloos aan voorbij,
maar in al hun onopvallendheid leveren stoep
hekken een grote bijdrage aan een fraai en oud
stads- en straatbeeld, stoephekken dienen om
het terrein van de bewoners af te bakenen, de
stoep hoort altijd bij het achterliggende pand.
De hekken hebben invloed op de privacy van de
bewoners, want waar zij zijn geplaatst zullen de
voorbijgangers (over het algemeen) minder
dicht langs de gevel lopen. Ook het gemotori
seerde verkeer wordt op afstand van de gevel
gehouden. Misschien hebben deze voordelen
ervoor gezorgd dat er nog een behoorlijk aantal
is overgebleven op Schouwen-Duiveland.
Middenstanders gebruikten hun stoep vaak om
hun handel uit te stallen, iets wat tegenwoordig
nog steeds het geval is. Vroeger had de stoep nog
een functie: de eigenaren zaten op een mooie
avond maar wat graag op hun stoepje te genie
ten en wat met buren of passanten te keuvelen.
Dat zie je tegenwoordig minder, uitlaatgassen
staan nu eenmaal in een kwade reuk. Bij de
woonhuizen van gewone burgers was er soms
een stoepbank als afbakening, die ook als zit
plaats kon dienen. Deze bankjes zijn grotendeels
verdwenen, veel stoephekken bleven echter.
Het materiaal voor een stoephek werd meestal
aangeleverd in de vorm van vierkante, ronde of
platte staven in een lengte van vier of vijf meter.
De dunne staven in een bos, de dikke apart. Een
plaatselijke smid bewerkte dit ijzer in de vorm
waar de klant om vroeg. Een stoephek maken
was dan ook handwerk en vereiste een zeer
goede hand van smeden. Later in de tijd kwam
gietijzer eveneens voor. Ook worden kelderlui
ken die zich in de stoep bevinden, vaak bevei
ligd door een hek.
De stoephekken in dit artikel bevinden zich in
Zierikzee, Brouwershaven en Dreischor. De afwis
seling in vormgeving is groot. Vaak staat het hek
aan de zijkant van de stoep, maar er zijn er ook
die de hele stoep afsluiten<1)*. Als men beslist
wilde voorkomen dat er mensen over de stoep
zouden lopen, werd het terrein geheel afgeba
kend. in Zierikzee zijn daar enige mooie voorbeel
den van te vinden. Voor het pand Oude Haven 39
a en b staan twee identieke stoephekken van
gietijzer. Door de afgesloten vorm van het hek
ontstonden er omheinde eilandjes. Tussen de
spijlen bevinden zich vorkachtige versieringen en
aan de voorzijde zijn drie verticale ornamenten
aangebracht. Naast de voordeuren zit aan beide
kanten een draaibaar gedeelte. Zo kon men de
ramen gemakkelijk lappen en de stoep vegen.
Onduidelijk is of er oorspronkelijk op iedere stoep
twee hekken stonden of dat iedereen slechts een
exemplaar plaatste, in theorie is in een rij huizen
één per stoep voldoende om de privacy te waar
borgen. Maar het feit dat we ook tegenwoordig
nog een enkele keer twee stoephekken dicht
naast elkaar aantreffen, geeft aan dat het ook
wel voorkwam dat iedereen zijn eigen stoep aan
twee kanten afsloot(2).
De kwartcirkel als basis voor een stoephek
werd vanaf 1825 populair en komt nog steeds
algemeen voor. Het is een vorm die veilig is voor
kinderen en kleren. Deze zogenaamde waaier
hekken waren vooral in de negentiende eeuw in
de mode. Meestal werd het vlak in zes velden
verdeeld. Soms maakte de smid er haarspelden
in(3). Maar ook een waaier in vlakken verdelen
en deze laten uitlopen in pijlen komt voor. Het
maakt een wat minder vriendelijke indruk, maar
is een aardige variatie(4).
Bij een kledingzaak in Zierikzee staat een zeer
origineel stoephek. De ondernemer had een
lumineus idee: hij liet de afstand tussen enkele
spijlen zo maken, dat deze ook dienst kon doen
als fietsenrek. Een gemiddeld fietswiel past pre
cies tussen de spijltjes<5).
De variatie in vormen is enorm. Ook van een
voudige spijlen is iets bijzonders te maken. Fraai
afgewerkte punten, grote krullen en een soort
dennenappel kunnen een smaakvolle combina
tie vormen(6).
Bij de eerste bakstenen huizen - aan het eind
De nummering in de tekst correspondeert met de nummering van de foto's
24
