Het zal nu wel zijn alles of staken
Arbeidsonrust in Wissenkerke na de Eerste Wereldoorlog
Jan de Jonge
Tijdens de Eerste Wereldoorlog steeg de
prijs van veel landbouwproducten tot grote
hoogte. Ook de lonen van de landarbeiders
gingen in die periode fors omhoog. Dat
was niet alleen mogelijk, door de goede
opbrengsten, maar ook noodzakelijk. De
kosten van levensonderhoud stegen in
die jaren ook flink. Na de oorlog kwam de
invoer van landbouwproducten weer op
gang en was er al snel een forse daling
van de prijzen. Dat moest gevolgen hebben
voor de lonen. Een daling was onvermijde
lijk, maar het gaf wel spanningen tussen
werkgevers en werknemers. Ook in Wis
senkerke.
De situatie in 1919
Het jaar 1919 was, volgens het Verslag van
den Landbouw, voor de akkerbouw niet
ongunstig. De groeiomstandigheden vielen
niet mee, wat tot een matige oogst leidde,
maar de prijzen bleven op een hoog niveau.
Dat laatste gold ook voor de exploitatiekos
ten: lonen, kunstmest, polderlasten, machi
nes en onderhoudskosten, alles was duur.
och waren de loonkosten in dat jaar nog
geen probleem. Dat leken ze wel te worden
want, deze omstandigheden zijn oorzaak,
•lat daar, waar ten gevolge der hooge prij
zen van de akkerbouwproducten, van goede
of zeer goede financieële uitkomsten wordt
gewaagd, men zich er toch voor moet hoe
den, in de fout te vervallen van te meenen,
dat die uitkomsten evenredig waren aan de
prijzen der producten. Meer en meer komen
bedrijfsonkosten en prijzen der producten in
oodanige verhouding tot elkander te staan,
dat eene eenigszins belangrijke daling der
prijzen noodwendig tot een crisis moet
leiden Zeeland, kan wat de financieële
uitkomsten van het bedrijf betreft, met
tevredenheid nederzien op het jaar 1919, al
werden niet zulke voordeelen verkregen als
in 1918J)
De oogst in Zeeland was namelijk wat
tegengevallen. Vooral door gebrek aan
kunstmest, de invoer en de productie daar
van bleef zo kort na het einde van de oorlog
nog achter. In een akkerbouwprovincie als
Zeeland was het moeilijk om ter vervan
ging aan voldoende stalmest te komen.
In Wissenkerke viel er weinig te klagen
want, de algemene toestand van het land
bouwbedrijf was gunstig. De opbrengst
van de geteelde vruchten, behalve die van
aardappelen [wegens het optreden van de
aardappelziekte, phytophthora], was vrij
goed en de gemaakte prijzen waren hoog in
verband met de buitengewone omstandig
heden tengevolge van den Oorlog. De loonen
der arbeiders bleven stijgen, zoodat ook hun
toestand niettegenstaande de hooge prijzen
der levensbehoeften, nog niet ongunstig
werd.23
Het Verslag van den Landbouw over 1919
ging ook in op de arbeidsmarkt en de ver
houding tussen boeren en arbeiders. Men
constateerde dat het aanbod van arbeids
krachten ruim voldoende was. Dat de lonen
en de looneisen desondanks hoog waren
300
4?
- Indexcijfer akkerbouwproducten
Indexcijfer arbeidsloon
Figuur 1. Indexcijfers van de prijs van
akkerbouwproducten en arbeidsloon 1911 -
1923 (1911/1913 100). Cijfers uit:Verslag
van den Landbouw, 1924.3>
25