"Louis Leijdesdorff en de Fryske kriteln)"
Jan Kouwen
"Aan alle Friezen in Middelburg
Zij, die belangstellen in het oprichten van een "Friesche
Vereeniging" worden beleefd uitgenoodigd ter bijwoning
eener vergadering te houden op Zaterdag 16 November
a.s. s avonds 8V2 uur, in het "Nederlands Koffiehuis" v.d.
heer Van der Harst, Markt alhier."
Hoe het begon
Deze oproep verscheen op 8 november 1901 in het 'Mid-
delburgsch Nieuws- en Advertentieblad De Faam. Maar
de actie van de ondertekenaars - de heer G. Gras en S.
Willems Pzn. - leidde niet tot het gewenste resultaat.
Wel succesvol was de oproep, van de heren Leijdesdorff,
Zwolsman en Haarsma in maart 1903.1 "Aan dezen oproep
hadden 19 heeren gevolg gegeven, terwijl nog 5 heeren
en eene dame uit Veere toezegging hadden gedaan lid
van een dergelijke vereeniging te zullen worden": aldus de
Middelburgsche Courant van 26 maart 1903.
De naam die bij deze tweede oproep opvalt is die van de
heer Louis Leijdesdorff, een in 1875 geboren Fries uit
Franeker, van joodse origine, die in 1901 naar Vlissingen
was gekomen om als chef bij de exportslagerij van de
Stoomvaart Maatschappij Zeeland te worden aangesteld.
Op 3 december 1902 trouwt hij met Rika Louise van Os
(Middelburg, 1876) en gaat bij zijn schoonvader Salomon
van Os in diens slagerij te Middelburg op de Grote markt
werken. Het gezin gaat (in 1906) boven de zaak wonen.2
De naam Leijdesdorff viel op omdat het me deed denken
aan "Hou vremd ik blief": de titel van een boekje over de
dichter Saul van Messel, pseudoniem van dr. Jaap Meijer.
'Joods dichter in het Nedersaksisch' luidt de bijzondere
ondertitel.3 Een joods schrijver in galoeth - diaspora - in
Nederland, schrijvend in de Nedersaksische taal, maar
daar niet meer woont: zijn tweede ballingschap. Een beetje
vergelijkbaar met Leijdesdorff. Geboren als joodse Fries
- Friese jood - wonende in het verre Zeeland. Ver weg
van eigen familie en misschien ook ver weg van de joodse
cultuur. Misschien, want in welke mate Louis Leijdesdorff
betrokken was bij de joodse gemeenschap is niet verder
onderzocht. Bij een eerste globale inventarisatie van de
stukken van deze gemeenschap - die in het Zeeuws Ar
chief worden bewaard - komt zijn naam niet naar voren.
Het roept in zekere zin de vraag op hoe een vreemdeling
zich redt in een onbekende omgeving, of anders gezegd:
Hoe kan een minderheidsgroep zich staande houden bin
nen een andere overheersende cultuur?
Nu, een eerste voorlopig antwoord daarop is aanpas
sen aan de nieuwe situatie: assimileren. Dat is wat Louis
Leijdesdorff (ook) doet. Naast een drukke zaak waarin
hij de nodige vernieuwingen door weet te voeren, wordt
hij bestuurslid van de Vereeniging Handelsbelang en is
hij actief binnen de Kamer van Koophandel. De aan de
Loskade in Middelburg gevestigde Coöperatieve Ijsfabriek
Walcheren wordt mede door hem opgericht. Daarnaast is
hij ook maatschappelijk zeer druk. Op politiek gebied stelt
hij zich in 1923 kandidaat voor de Vrijheidsbond. In Vlis
singen was hij al lid van het bestuur van de kiesvereniging
Algemeen Belang; daarnaast deed hij ook het secretariaat
van de Vrijzinnige Propagandaclub Vlissingen. De acti
viteitenlijst kan nog verder worden aangevuld met onder
andere het voorzitterschap van de Buurtcommissie Markt,
commissaris in het bestuur van het Comité voor Wan
delconcerten, organisator bij de Middelburgsche IJsclub,
bestuurslid van het Middelburgsch Muziekkorps, enz. enz.
Kortom het was een geboren organisator en bestuurder.
Een tweede antwoord is het vasthouden aan het bekende
en dus zoeken van mede-vreemdelingen met een verge
lijkbare achtergrond. In ons geval het zoeken van mede
Friezen in Zeeland. Ook daarbij gebruikt Leijdesdorff zijn
organisatietalent. Hij wordt daarvan de eerste voorzitter
en organiseert de allereerste 'Winterjounenochtculturele
avond.
Succes en neergang
De Middelburgsche Courant van 26 maart 1903 schrijft
over deze eerste bijeenkomst onder andere: "De heer
Leijdesdorff, die de leiding op zich had genomen, heette
alle aanwezigen hartelijk welkom. Hij deelde mede dat het
doel van het oprichten van een Friesche vereeniging is het
onderhouden van de Friesche taal, en wel door lectuur,
het houdeffivan vergaderingen, voordrachten en het geven
van toneelvoorstellingen." Een kernachtige samenvatting
van de doelstelling: behoud van de Friese cultuur. "Nadat
Slagerij Van Os in Middelburg
