De adoptiewoorden kakkernisje en Heken
Annelies Kolijn en Veronique De Tier
Op de dialectendag in oktober 2019 kochten enkele
mensen een oorkonde met hun Zeeuwse adoptiewoord
erop. In deze rubriek vertellen we u welke woorden al
geadopteerd werden en geven we daar wat uitleg bij. Ook
interesse in uw eigen adoptiewoord, een woord waarvan
u denkt dat het niet mag verdwijnen? Laat het weten aan
de Zeeuwse Dialect Vereniging. Als u 5,- betaalt, wordt
u de trotse eigenaar van de oorkonde met het woord erop.
De enige plicht die eraan verbonden is, is dat u het woord
zo vaak als mogelijk gebruikt om het eventueel nieuw
leven in te blazen. In deze derde bijdrage bespreken we
het woord kakkernisje, dat vaak als typisch Zeeuws woord
wordt genoemd en tieken, dat slechts in een bepaalde regio
van Zeeland bekend is.
KAKKERNISJE
We weten dat Zeeuwen hun e-klanken vaak als een i
produceren en dat ze de t gemakkelijk kunnen laten
vallen. Dus u raadt het al: dit nisje is dus eigenlijk een
nestje. Een Zeeuws kakkernisje is dus hetzelfde als het
ruimer verspreide kakkernestje.
Herkomst van het woord
In het Nederlandse taalgebied bestaan heel wat
varianten van kakkernestje: kakkenest, kakkernest,
kakenest, kakernest, kakelnest (met de verschillende
uitspraken van a, aa en e als extra-varianten). Kiliaan,
een woordenboekschrijver uit de 16de eeuw, vermeldt
kaggenest. Meestal wordt het woord als verkleinwoord
gebruikt: kakkernestje, kaggernestje. Het woord bestaat
bijvoorbeeld ook in het Hoogduits (gackenest, gakelnest)
en in het Duits gakenest, kakenest. De betekenis is overal
'het jongste vogeltje in een nest'.
Als we al deze varianten zien, zijn we geneigd te denker
dat er een verband is met het werkwoord kakken en
het nestkuikentje dus als een nestbevuilertje wordt
beschouwd, een kak-in-het-nestje dus, dat in enkele
plaatsen op Schouwen-Duiveland wordt genoteerd.
Het woord kan dan worden vergeleken met het Beierse
Nestscheifierlein 'nestschijtertje' en het Zeeuwse
nestschijtertje (nistschietertje) 'jongste kind van het
gezin'.
Maar dat zou misschien wel te gemakkelijk zijn. Er
bestaan immers ook kagger-vormen en dat staat er toch
wel wat verder vanaf. Sommige geleerden denken dat het
verwant is met het Hoogduitse kack of het Limburgs kag
en kak met de betekenis 'kaal, gezegd van vogels; nog niet
vlug, piepjong'. Maar ook hier twijfelen de taalgeleerden,
want niet alleen het jongste vogeltje is kaal, alle jonge
vogels zijn eerst kaal.
JONGSTE IN HET GEZIN (Woordenboek der Zeeuwse dialecten)
kakkernisje
kakkemest(je)
kakelnisje
cga kak-in-t nisje
0 nistschietertje
0 braamschietertje
potteschrapper
rollesiuter
Dialectbenamingen voor'het
jongste kind in het gezin'op
basis van het Woordenboek
der Zeeuwse dialecten. Kaart
getekend door Annelies Kolijr
en Veronique De Tier met het
ISB-kaartprogramma van het
Woordenboek van de Vlaamse
Dialecten.
