'Foute' informatie op Middelburgse monumenten
Nehalennia voorjaar 2015 nr. 187
Ton Goossens
Na het bombardement op Rotterdam op 14 mei 1940 door
de Duitse LuftwafFe capituleerde het grootste deel van Ne
derland. Dat gold niet voor de provincie Zeeland, omdat
daar Franse hulptroepen waren aangekomen. Al vanaf de
eerste oorlogsdag waren Franse eenheden in Vlissingen
ontscheept onder leiding van Général de Brigade Mary
Durand (1882-1964) ingevolge het plan Hyphotèse Hol-
lande.1 De opzet was om de Scheldemonding met troepen
te versterken, hoewel daarover geen formele overeenkomst
met Nederland bestond. De komst van de buitenlandse
troepen werd echter onmiddellijk bondgenootschappelijk
gedoogd en was de reden dat de strijd in Zeeland na de
capitulatie werd voortgezet. Het onbegrip daarover was
groot omdat intussen bekend was geworden dat de konin
gin en de regering naar Engeland waren uitgeweken.
Burger- en militair bestuur
Op 14 mei riep de Commissaris van de Koningin in
Zeeland, Johan Willem Quarles van Ufford (1882-1951),
de burgemeesters van de steden Middelburg, Veere en
Vlissingen bijeen voor beraad over de evacuatie van de
bevolking bij het naderbij komen van het front. Zonder
kennisgeving of overleg met de Staten van Zeeland vertrok
hij nog diezelfde avond naar Oostburg. De volgende dag
motiveerde hij vanuit Zeeuws-Vlaanderen dat hij het
provinciaal bestuur en zijn werkzaamheden '...op vrijen
Nederlandschen en gewestelijken bodem onbelemmerd en
vrij van buitenlandsche invloeden' wilde uitoefenen.2
De burgemeester van Middelburg was Jan van Walré
de Bordes (1894-1947). Deze adviseerde de stadsbevol
king vanaf 14 mei om vrijwillig te evacueren. Hij drong
er vanaf 15 mei bij de Nederlandse en Franse militaire
autoriteiten en bij het provinciebestuur voortdurend
op aan om Middelburg tot open stad te verklaren. Zijn
pacifistische bemoeiingen gedurende de staat van oorlog
waarin Nederland toen verkeerde, werden hem bijzonder
kwalijk genomen en waren mede de reden dat hij na de
oorlog niet meer werd herbenoemd tot burgemeester van
Middelburg.3
Schout-bij-nacht Hendrik-Jan van der Stad (1887-1970)
had als Commandant Zeeland de militaire leiding. Ook hij
vertrok naar Zeeuws-Vlaanderen nadat hij zijn troepen op
Walcheren en in Zeeuws-Vlaanderen aan de plaatselijke
Franse commandanten had overgedragen.4 Op 16 mei
kwam hij zonder zijn staf in Breskens aan. Die staf bleef
in de Koepoortstraat in Middelburg achter met de strikte
opdracht niets over zijn vertrek bekend te maken.5 Gezien
die situatie voorzagen de Franse militaire autoriteiten
vanaf dat moment een bestuursvacuüm op Walcheren,
waarna op hoog niveau besloten werd om Contre Amiral
Charles Platon (1886-1944) tot 'Gouverneur van Walche
ren' te benoemen.6 Daarmee kreeg de Franse marineof
ficier soeverein gezag op Nederlands grondgebied met de
status van Frans bezet gebied.
Middelburg onder vuur
Op 15 mei vielen Duitse troepen Zeeland binnen en over
rompelden de Bathstelling. In de vroege ochtend van de
volgende dag doorschreden zij zonder noemenswaardig
verzet ook de Zanddijkstelling. Enige uren later stonden
zij tegenover de Franse verdedigers achter het Kanaal door
Zuid-Beveland en bereikten tegen de avond de Sloedam.
Deze dam was destijds de enige verbinding door het slik-
kengebied tussen Zuid-Beveland en Walcheren en een
makkelijk te verdedigen terreindeel. Daarvoor hadden
de Fransen zich met drie bataljons aan de oostzijde van
Walcheren ter verdediging ingegraven en werd de ko
mende strijd een Franse aangelegenheid. Met de gevechten
bij de Sloedam onder commando van Général de Brigade
Marcel Deslaurens (1883-1940) kwam de oorlog ook over
Walcheren. In de vroege ochtend van 17 mei vielen Duitse
SS-eenheden van SS-Standartenführer Felix Steiner (1896-
1966) aan in een poging de Sloedam in handen te krijgen
en door te stoten naar Vlissingen.7 De gehele dag waren de
oorlogsgeluiden te horen en de nog aanwezige Middelbur
gers doken weg in hun kelders.
Intussen had Général de Brigade Deslaurens opdracht
gekregen om zich gedurende de nacht van 17/18 mei via
Vlissingen regulier terug te trekken. Daarvoor werden de
nodige plannen uitgewerkt en bevelen uitgegeven.8 De
terugtocht zou in het bijzonder worden gedekt door een
batterij zwaar marinegeschut dat bij Breskens stond opge
steld. Ter voorbereiding van die actie gaf de batterijcom
mandant, Lieutenant de Vaisseau Henri Jabet (1908-1940)
om 10.20 uur opdracht om op drie plaatsen op Walcheren
in te schieten met telkens 4 schoten.9 Er werd onder meer
ingeschoten op de Stationsbrug; toen de enige oversteek
plaats over het kanaal bij Middelburg. Maar omdat de
brug in 'eigen gebied' lag, werd aan de andere zijde van
het kanaal een doel in Middelburg gekozen als baken. Om
10.30 uur viel de eerste granaat in de Lange Delft zonder
daar noemenswaardige schade aan te richten.10
Ondertussen verliep de strijd aan de Sloedam anders dan
voorzien. Vanwege de heftige Duitse beschietingen werd
al omstreeks 15.30 uur bevel gegeven voor de terugtocht,
nadat duidelijk was geworden dat veel verdedigers waren
gevlucht.11 Kort daarop kwam een nieuwe Duitse aanval
op gang en konden de geruimde Franse stellingen zonder
verzet doorschreden worden. De Franse terugtocht naar
Vlissingen verliep in grote wanorde. Daarbij bleek de
In mei herdenken we dat 75 jaar geleden ook voor Nederland de Tweede Wereldoorlog begon; een gebeurtenis die Mid
delburg en haar bewoners al bij aanvang diep zou treffen. Op 10 mei 1940 overschreden Duitse troepen de landsgrenzen
en overrompelden in rap tempo de Nederlandse verdediging.
