Het zeventiende-eeuwse culturele centrum van de
gebroeders Van de Venne in Middelburg (8)
Ronald Rijkse
Drukkersmerken
Onder een drukkersmerk verstaan we een teken of figuur
(embleem, monogram), soms met zinnebeeldige voorstel
ling en/of vergezeld van een spreuk, door drukkers als
firmateken in hun uitgaven aangebracht.
Bij de Van de Vennes gaat het, zoals we eerder zagen, om
drie verschillende drukkersmerken waaruit hun artistieke
uitgangspunt blijkt: het samengaan van beeld en woord
die als lichaam en ziel een nieuwe en nooit geziene een
heid vormen en tezamen de hoogste kunst voortbrengen:
de 'Sinne-cunst'.
Van deze broederlijke samenwerking getuigt het druk
kersmerk dat we onder meer in de eerste uitgave van Cats'
Houwelyck (Middelburg 1625) aantreffen. Bovenin houdt
de gevleugelde Fama, blazend op een bochtige trompet,
drie schilden vast die door middel van koorden met
elkaar verbonden zijn: op het linkerbord een lauwerkrans
waardoorheen een veer (symbool voor de dichtkunst),
op het rechterbord drie lege schildjes (het wapen van het
St.-Lucasgilde, symbool voor de schilderkunst), in het
onderste schild twee tampons (inktballen), een warmte-
rooster voor koperplaten en een strooidoos (symbolen
voor de drukkunst). Twee mannen flankeren het geheel,
een drukker en een graveur. De eerste draagt een zethaak
en heeft naast zich een zetraam, de tweede waarschijnlijk
een koperplaat met daarop een voorstelling; voor hem ligt
een rol papier. Beide mannen hebben de koorden waaraan
de schilden zitten om hun schouder. Onder, met aan beide
uiteinden een gevleugelde buste, staat de spreuk: 'Konst
baert roem'. De beide mannen zijn mogelijk portretten van
de broers Jan Pietersz. en Adriaen van de Venne. In het
merk is er waarschijnlijk ook een zinspeling op de poëzie:
in het gedicht Middelburchse Lauwer-hof staat immers:
'Een Plaetsedaer de Faem met Letter-druck verbreyt, Al
watter dient gedaen, al watter dient gheseyt'.
Het tweede drukkersmerk dat we kennen, zien we ook
onder meer in de eerste uitgave van Cats' Houwelyck
(Middelburg 1625). Centraal zien we een (hun?) drukpers
(links) en een (hun?) platenpers (rechts). Drie man zijn
aan het werk, een rolt de inktballen en de twee anderen
zijn aan de pers bezig. Er staat een vat (inkt) op de vloer.
Dit alles wordt geflankeerd door de vrouwelijke figuren
Poesia (met de lauwerkrans, de veer en een opgerold stuk
papier) en Pictura (met de lauwerkrans, het schilderspalet
^RÖCKEKYh!
In de voorgaande afleveringen hebben we uitvoerig stilgestaan bij de totstandkoming van het literaire hoogstandje uit het
culturele centrum (drukkerij annex winkel) van de gebroeders Van de Venne: de Zeeusche Nachtegael. Alle medewerkers
zijn de revue gepasseerd en met name is aandacht gegeven aan de literaire bijdragen van de illustrator Adriaen van de
Venne, broer van de uitgever Jan Pietersz. van de Venne. Een paar zaken verdienen nog onze aandacht, te weten de druk
kersmerken die de broers gebruikten, de herdrukken van deze bundel, en de Middelburgse drukkerij zelf. Daarover zal het
in deze en de volgende aflevering gaan.
Drukkersmerk Konst baert roem (Zeeuwse Bibliotheek
Beeldbank).
Drukkersmerk Cunst en Boeckdruckery (Zeeuwse Bibliotheek
Beeldbank).
