kregen; de huislieden werden per ambacht door de
baljuw ontboden. Deze ambachten waren verplicht een
vastgesteld aantal 'riemtalen' (roeiriemen) te leveren. Ieder
ambacht bezette dan een aantal riemen op de koggen.
De oorlogvoering was vooral gericht op het watergebied.
De oorlog werd vooral met koggen gevoerd, waarin de
landbevolking met de riemen en strijdbijl dienden.18
Gravers
De heervaart moest in Zeeland goedgekeurd worden door
de adel (dit in tegenstelling in Holland). Als het strijd
buiten het graafschap betrof werd de oproep tot heervaart
twee weken voor de strijd uitgebracht. Bij spoed (nood)
werd bij klokslag opgeroepen. Op de dag voordat men
vertrok werd een wapenschouw gehouden. De schouw
van het volledige leger werd door de graaf gedaan.19 Voor
de steden werd een quota opgesteld, eerst in riemtallen,
daarna in aantal (gewapende) mannen; voor de ambachten
waren riemtallen vastgesteld, gebaseerd op vroegere
gewoonte om in heerkoggen en baardzen ten strijde te
trekken.20 Per riemtal werd het aantal vastgesteld bij volle
heervaart 1 man per riem, bij dubbele heervaart 1,5, bij
drievoudige heervaart 2 en bij viervoudige heervaart 2,5
man.21 Bij heervaart moesten zoals gezegd de welgeborenen
altijd opkomen en dienden de steden hun aandeel te
leveren Daarnaast werden landslieden opgeroepen, de
z.g. 'gravers'; zij dienden zich met spaden en schoppen te
melden. De heervaart kon maximaal zes weken duren. De
Bourgondiërs schaften de heervaart uiteindelijk af.22
Cats als locatie van de heer- en dagvaarten,
jaarbeden en huidetoneel
In Cats worden tussen 1318 en 1436 28 heervaarten
vermeld.23
In 948 is er sprake van 'cogsschuld', een heffing die betaald
moest worden aan de keizer, waarschijnlijk een omzetting
tot een bijdrage in geld in plaats van eigenlijke heervaart;
dit was dus in de tiende eeuw, toen de aanvallen van de
Noormannen afnamen. In deze periode valt het begin van
het z.g. heervaartgeld of de heervaartbede. Deze werd ook
geheven als er een extra financiële inspanning geleverd
moest worden voor het realiseren van de heervaart.24
Smit meldt in Dagvaarten van Zeeland dat de reden
waarom de heer- en dagvaarten, huldtoneelen en beden
plaats vonden in Cats duister is, een mysterie zelfs. Zeker
omdat er in de periode tussen 1318-1461, waarin de
dag- heervaarten, beden en huldetonelen plaatsvonden,
geen grafelijke goederen waren of een grafelijk steenhuis
stond.25 Er waren echter wel degelijk grafelijke goederen,
en ook stond er een kasteel. Al in 1271 droeg Nicolaas
I van Cats zijn kasteel en goederen op aan de graaf van
Holland, Floris V, die het aan Nicolaas van Cats in leen
teruggaf. De opstand van diens zoon Nicolaas II van Cats
tegen de Henegouwse graaf in 1299 resulteerde in het
verlies van deze goederen aan graaf Willem III, die er
zijn broer Jan van Beaumont, naast andere goederen van
Nicolaas II van Cats zoals Gouda en Schoonhoven, mee
beleende.26 De graaf van Holland en Zeeland was dus als
eigenaar allang in het gebied aanwezig. Wel geeft Smit aan
dat er basisvoorzieningen te Cats moeten zijn geweest.27
De opvatting van Kesteloo is dat wellicht de verklaring
voor de locatie is, dat Cats in die tijd werd beschouwd
werd als het geografisch centrum van Zeeland; de plaats
lag 'nagenoeg in het midden van Zeeland'.28
Waar precies vond de heervaart plaats?
De locatie in Cats wordt nu wel interessant. Een goede
kandidaat is de zeer grote berg of stelle die op de Katse
plaat stond, en voorheen was gelegen in het middeleeuwse
gebied dat Catshoek heette. Later zullen het kasteel en
de kerk van Cats hierbij zijn betrokken. Zeker bij de
heervaarten ging het om grote aantallen. We wijzen
ook op de overeenstemming met de Schepelenberg,
die een hoge duintop was. De bekende streekhistoricus
Adriaan Hollestelle (1832-1922) heeft de berg zelf nog
kunnen waarnemen en vermeldde dat deze een (relatief)
reusachtige omvang had. De stelle is door afkalving en
afgraving in 1853 definitief verloren gegaan.29
Duitse cavalerie tijdens de Slag bij Vlaardingen; re-enactment in
2008 (Wikimedia Commons).
Stelle op de Katse Plaat, waar wellicht de huldigingen plaats
vonden (kaart naar Hollestelle).
DOR rSMAN
OUD
NOORD
WILHELMINA POLDER
<I«09)
OUD
NOORD
BEVE- /KATS
LAND7LECMO«t,
ABRAHAM 5
POLDER
BEOJKING
VAN f
1653
