mm tmni mmgiPiD onn ttoag
Nehalennia zomer 2014 nr. 184
Heerkogge, heervaart
Zoals boven gereleveerd is de oorsprong van de heervaart
zeer oud. Na de eerste invallen van de Noormannen gaf
Karei de Grote opdracht om in Boulogne en Gent grote
vlootbases in te richten. In het deltagebied van Maas/
Schelde kon hij gebruik maken van de al aanwezige vloot/
schepenstructuur van de Friezen. Waarschijnlijk heeft
Karei de Grote die gebruikt en de heervaart ingevoerd om
gebruik te maken van de schepen en manschappen der
Friezen. Hij had voordien al de Friezen en hun schepen
ingeschakeld bij zijn oorlog tegen de Wilzen en Avaren.
Het betrof schepen die gezeild en geroeid konden worden
en die toen waarschijnlijk al kogge heetten; het ging
echter om een veel kleiner type dan de koggen uit de late
Middeleeuwen.
Al in 821 vinden we een melding, dat graven werden
belast met de kustverdediging. In 867 gebood koning
Lotharius II heervaart, door de inwoners 'cokingi'
genaamd, omdat de Deen Rorik, uit Friesland verdreven
awas en met Denen zou terugkomen; 'cokingi' zou dan het
volk uit en van de koggendistricten zijn. Rond 1000 zijn er
berichten dat deze organisatie en de kustbescherming nog
steeds functioneerden. Zo bleek een zekere Godifridus
als prefectus in Holland en Zeeland belast met de
verdediging tegen de Noormannen. Desondanks werd in
1006 Tiel vernietigd; daarop voerde Godfridus met dit
heervaartsysteem aanvallen uit waarvoor de Noormannen
moesten wijken. De eerste Hollandse graven zouden zich
dit heervaartrecht hebben toegeëigend; Dirk I, de eerste
Hollandse graaf, zou eerder prefectus zijn geweest.
In 1018 versloeg graaf Dirk III dankzij dit systeem bij
Vlaardingen een Rooms-Duits rijksleger. In 1047, tijdens
de opstand van graaf Dirk IV van Holland tegen keizer
Hendrik III, viel de keizer Holland aan waarbij hij aan
land ging in Vlaardingen en nabij Rijnsburg. Maar het
waterrijke land maakte verdere opmars onmogelijk
en hij moest met zijn leger en vloot terug, waarbij hij
herhaaldelijk door kleinere boten werd aangevallen en
forse verliezen leed. De heervaartkenners Jansen en
Hoppenbrouwers gaan verder in op de heerkogge. Zij
geven aan dat tijdens de heervaart de welgeborenen
verplicht moesten komen en daarvoor vergoeding
17
Vijftiende-eeuwse (handels)kogge.
Geïdealiseerd portret van Karei de Grote door Albrecht Dürer,
1514; coll. Germanisches Nationalmuseum, Neurenberg.
