Over boeken
Aflevering 161 herfst 2008
Lorrendraaiers en de WIC
Ruud Paesie, Lorrendrayen op Africa. De illegale goederen- en slavenhandel
op West-Afrika tijdens het achttiende-eeuwse handelsmonopolie van de West-
Indische Compagnie, 1700-1734 (Amsterdam: De Bataafsche Leeuw, 2008)
ill., foto's, krt., tab., tek., grav. ISBN 978-90-6707-627-2. Prijs: 29,50.
Ruud Paesie (Nijmegen, 1956) lokaliseerde in 1997 het VOC-schip Ravesteyn
op de Maldiven. Gegrepen door de geschiedenis van het schip publiceerde
hij in 1999 zijn eerste boek. In 2002 verscheen een tweede boek over het
Zeeuwse VOC-fluitschip Stavenisse. Recentelijk publiceerde Paesie al enkele
artikelen over de smokkelhandel en nu is er dan het langverwachte
proefschrift over de Zeeuwse smokkelhandel tijdens haar hoogtijdagen, aan
het begin van de achttiende eeuw. Op 17 april promoveerde Paesie er op bij
de Universiteit Leiden.
Uitgangspunt bij deze studie is de omvang van de illegale goederen- en
slavenhandel tijdens de laatste octrooiperiode van de Tweede WIC vast te
stellen. Paesie putte vooral uit processtukken van opgebrachte
lorrendraaiers en de uit Elmina overgekomen brieven en papieren (vanaf
1699 bewaard) en een aantal achttiende-eeuwse kranten waarin veel
scheepvaartinformatie staat. Na een korte inleiding volgen vijf grote
hoofdstukken. Deze gaan over de illegale goederen- en slavenhandel op
West-Afrika, reders en bemanningsleden, de uitrusting, goederen en slaven
en de maritieme handhaving van het WIC-octrooi. Smokkelschepen werden
in de zeventiende- en achttiende eeuw doorgaans lorrendraaiers of
enterlopers genoemd. Naar Afrika werd smokkel bedreven met buskruit,
ijzeren staven (voor wapenproductie) en sterke drank. In Afrika zelf werd
goud, ivoor, gom en grein geïmporteerd. Ook werden slaven ingeladen voor
Amerika, waar de lading voor suiker of tabak kon worden verwisseld. In de
periode 1674-1730 werden tussen de 55.000 en 60.000 slaven illegaal van
Afrika naar Amerika verscheept. Dat is een aandeel van meer dan 10%
bovenop de recentelijk door Postma gecalculeerde cijfers.1 Paesie verzuimt
echter dit gegeven in zijn ruimere context te extrapoleren; en dat vind ik
een gemiste kans. Paesie schat dat in het laatste kwart van de zeventiende
eeuw tussen de 320 en 350 smokkelschepen zijn uitgereed. Daarvan zijn er
283 getraceerd; 234 schepen hadden een Zeeuwse thuishaven, al zijn veel
Hollandse reders niet traceerbaar omdat zij hun activiteit met meer
geheimzinnigheid omringden. Toch is circa 75% van de smokkelschepen
van Zeeuwse komaf, waarvan ruim 60% van Vlissingse origine bleek. In die
periode 1697-1702 zijn naar schatting 130 smokkelschepen actief geweest,
waarvan er slechts tien werden opgebracht. In de periode 1700-1734
