Ridder Nicolaas I van Cats
2
Aflevering 157 najaar 2007
Gerard van der Wal
Nicolaas van Cats (1249/1250 tot 1284)' was in zijn tijd een der
belangrijkste edelen van Holland en Zeeland. Hij wordt genoemd in vele
publicaties en was een belangrijke historische figuur die veel heeft
betekend voor Holland en Zeeland en zeker voor Cats, waar hij een groot
kasteel had staan. Zijn vader, Ridder Gerlof van Cats, en zijn oom Hendrik
behoorden tot de aanzienlijkste edelen van Holland en Zeeland. Zij waren
raadsmannen van Aleid van Holland, voogdes van Floris V en zuster van
Roomskoning Graaf Willem II van Holland, de enige Roomskoning die
Holland heeft voorgebracht. In 1203 en later vinden we hun zegels terug op
vele oorkonden van o.a. Graaf Floris IV van Holland (1210-1234). Toen al
was er een hechte band tussen de geslachten van Cats en van Holland.2
Ook Nicolaas' zoon, Nicolaas II van Cats, speelde in zijn tijd een belangrijke
rol. Voorts leverde het geslacht van Cats een reeks admiraals, bisschoppen,
burggraven, veldoversten, raadsmannen, baljuws, ridders, bedijkers,
dijkgraven en ambachtsheren.
Verwantschap met het grafelijk huis
In verschillende oorkonden wordt ingegaan op de bloedverwantschap van
leden van het geslacht van Cats met die van Henegouwen en/of Holland. Zo
vinden we in een oorkonde van 30 april 1258 en later nog eens vermeld
(OHZ II nr. 42 en OHZ III nr. 1184), dat Gerolphus en Henricus, Ridders van
Cats, consanguineau nostra (bloedverwant) waren aan Aleid van
Henegouwen (Holland); dat melden ook Floris en Boudewijn van
Henegouwen als het om Nicolaas I van Cats gaat (OHZ III nr. 1805).
Blijkbaar was een der leden van het geslacht van Cats gehuwd geweest met
een telg uit het geslacht van Henegouwen en/of van het geslacht van
Holland. Een andere mogelijkheid is dat de grondlegger van dit roemruchte
geslacht een bastaard was en afkomstig uit een van de genoemde
geslachten, waar die van Holland het meest waarschijnlijk is. De oorsprong
blijft helaas in de nevelen der historie gehuld.
Gerlof (1205-1259) en zijn broer Hendrik van Cats (1207- 1261) worden in
1258 genoemd als raadsmannen en vertrouwelingen van gravin Elisabeth
van Brunswijk, de weduwe van de Roomskoning.' Elisabeth en Willem
waren de ouders van graaf Floris V, die twee jaar oud was toen zijn vader
op 29-jarige leeftijd, in 1256, werd omgebracht door de West-Friezen nabij
Hoogwoud. Er werd een voogdijraad ingesteld, belast met de opvoeding
van Floris; hierin hadden de gebroeders van Cats zitting. Zij zwoeren
trouw (zoals het in deze middeleeuwse periode betaamt) aan Floris en de
hertog van Lotharingen en Brabant, die zou regeren over Holland en
Zeeland totdat Floris V meerderjarig was; meerderjarig in de
middeleeuwen betekende ouder dan 12 jaar. Zij zouden deze taak
vervullen 'tot syn jaren sal zyn gekomen'.4 Dat betekent dat Nicolaas (of
Claes) van Cats vaak als een soort oudere broer heeft opgetrokken met
Floris V. Het betekent ook dat Floris veelvuldig op het kasteel van Cats
heeft vertoefd.
