Herkestein en 'bridorp sluse'
Aflevering 155 voorjaar 2007
Jan J.B. Kuipers
In de vijftiende eeuw lag ter plaatse van het in de jaren zeventig van de
vorige eeuw gestichte 'Zomerdorp Den Osse' het kasteel Herke(n)stein.
Verschillende waarnemingen en archeologische onderzoekjes (1870, 1957,
1974 en 1975) brachten helaas relatief weinig aan het licht over de vorm en
afmetingen van dit kasteel. Ook de herkomst van de naam was onbekend.
Dit laatste aspect is mogelijk op te helderen.
Herkestein, een langwerpig en rechthoekig kasteel met op een hoek een
ronde traptoren, lag in de nabijheid van de zeedijk, bij de noordelijkste
punt van het eiland Schouwen. Het omvatte een omgracht complex
bestaande uit een stenen huis, boerderij en woning, aldus een bron uit
1324. Het kasteel is waarschijnlijk gebouwd vóór 1297 en was al verdwenen
in 1426 (zie voor nadere historische en archeologische gegevens de
bronnen- en literatuuropgave).
Bij het kasteel lag ook de al in de Rijnkroniek van Melis Stoke voor het jaar
1297 genoemde 'bridorp sluse', waardoor het ambacht Bridorpe
(Brijdorpe) loosde: 'Tot v tot bridorp sluse Daer mochtic v spreken opten
huse' (hs. B, r. 8923/8924).
In oude leenboeken, aldus Van den Broecke (1978, 112), die overigens geen
nadere bronnenopgave verstrekt, was ook wel sprake van Arkestein. Ark of
arcke betekent onder meer 'boog', i.e. aan een poort. Het kan verwijzen
naar de spaarbogen waarop Herkestein volgens B. Oele (1997) vermoedelijk
was gebouwd, maar dat lijkt onwaarschijnlijk. Een connectie met 'bridorp
sluse' is aannemelijker. Een andere betekenis van arck(e) was namelijk,
aldus het WNT, 'kleine sluis' ofwel sluisdeur (val- of schuifdeur). In deze,
meer plausibele betekenis verwijst de naam Herkestein of Arkestein dus
naar de nabije sluis en betekent dan zoveel als 'het steenhuis of kasteel bij
de sluis'.
De weglating van de h (h-deletie) vóór een klinker of integendeel het
plakken van de h vooraan een woord dat met een klinker begint is een
typisch verschijnsel voor het westen van ons taalgebied' en verklaart
waarschijnlijk waarom Arkestein uiteindelijk Herkestein werd.
Noot
1 Met dank aan streektaalconsulent Veronique De Tier, Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland,
Middelburg.
Bronnen en literatuur
Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland, Middelburg. Zeeuws Archeologisch Archief, doss. 42FZ-1.
J.J.B. Kuipers, Invulformulier SKLN 'Herkestein' (8 maart 2007).
P. van Beveren, De verdwenen kastelen van Schouwen-Duiveland (Doorn 1960), 29-30.
J.P. van den Broecke, Middeleeuwse kastelen van Zeeland (Delft 1978), 112-114.
F. van Mieris, Groot charterboek der graaven van Holland II (Leyden 1754), 346-347.
B. Oele, 'Het kasteel Herkesteyn', Nehalennia afl. 111, 1997, 17-19.
Melis Stoke, Rijmkroniek van Holland (366-1305). Instituut voor de Nederlandse geschiedenis,
www.inghist.nl (viewing 7 maart 2007).
M.H. Wilderom, Tussen afsluitdammen en deltadijken II (Middelburg 1964), 307.
WNT, Woordenboek der Nederlandsche Taal online, http://wnt.inl.nl/
