Een van de leukste artikelen, mede gezien vanuit boekhistorisch perspectief, is dat van Lieuwe
Zoodsma, destijds werkzaam bij het Rijksarchief in Zeeland, waarin hij zijn wederwaardigheden
verhaalt over de, mede door Heins toedoen, tot stand gekomen aankoop van de Middelburgse
Roman-Visscher-atlas uit 1662.
Al met al, afgezien van de bovengeschetste onevenwichtigheid in samenstelling, een
lezenswaardige bundel en in de geest van Heins passie voor mooie boeken terecht fraai uitgegeven.
En dat voor een prijs waar je tegenwoordig bijna niet meer de deur voor uit durft te gaan!
Ronald Rijkse
J. J. van der Weel, Opeens was alles anders. Oorlogsjaren in Middelburg 1940-1944
(Middelburg/Vlissingen 2004). 17 x 24 cm, 175 pagina's, paperback, zwart-wit, 19,50.
Tijdens het schrijven van deze recensie is er in De Drvkkery in Middelburg een tentoonstelling te
zien n.a.v. dit boek. De tekeningen die Van der Weel (de auteur) indertijd heeft gemaakt, zijn daar
tentoongesteld, evenals vele oorlogsherinneringen van hem. De laatste jaren komen er steeds meer
mensen met manuscripten die hun oorlogsherinneringen herbergen. Alsof de dammen zijn
doorgebroken en de remmingen van een aantal decennia zijn weggevallen. Al die herinneringen zijn
later opgeschreven, of ze zijn het resultaat van een tijdens de oorlog bijgehouden dagboek. Het boek
van Van der Weel bestaat uit beide. Het is uitgebracht in de serie ooggetuigen van uitgeverij Den
Boer/De Ruiter, die daartoe een samenwerking is aangegaan met de gelijknamige stichting. Eerdere
delen zijn al verschenen en vaak gingen ze over de Tweede Wereldoorlog. In dit jaar, waarin wordt
herdacht dat Nederland zestig jaar geleden is bevrijd, komen erg veel boeken uit van mensen die de
oorlog nog hebben meegemaakt of boeken worden herdrukt (zoals onlangs Ondergang van Presser).
Al eerder verzuchtten sommigen binnen het uitgeversvak hoelang dit nog door zou gaan. Welnu,
het gaat door totdat alle verhalen zijn verteld en opgeschreven en zolang er behoefte bestaat bij
ooggetuigen, hun kinderen en kleinkinderen tot in het zevende geslacht om die verhalen te horen en
te lezen. Of het op een gegeven moment commercieel nog interessant is, is een andere kwestie,
alhoewel... Met al die boeken over de Tachtigjarige Oorlog, de Gouden Eeuw, de helden en
heldinnen blijft de belangstelling toch ook 'gewoon' doorgaan? Het ene boek is weliswaar
boeiender dan het andere, maar dat heeft soms geen effect op de verkoopcijfers. Een enkele keer
krijg je als lezer wel het gevoel dat je delen van een boek al eens eerder bent tegengekomen. Dat
overkwam mij bij het lezen van Opeens was alles anders. Tussen de authentieke
jeugdherinneringen van de auteur door komt heel veel informatie langs die al eens is opgeschreven.
Het bombardement van Middelburg, het leven in de verminkte stad, de toenemende agressie van de
bezetters, het afvoeren van de joden, de spertijd, de geallieerde vliegtuigen, de wederopbouw in
oorlogstijd, de inundatie; het is allemaal al eens beschreven. Het voegt niets toe aan de reeds
bekende geschiedschrijving. Het is een lastige kwestie, want zonder die gegevens is het boek
uiteraard moeilijk in de tijd te plaatsen, maar het had wel een stuk minder gekund.
Wat de vormgeving betreft: tussen de sobere opmaak van het boek zitten hier en daar oranje
bladzijden. Wellicht dat het symbolisch is bedoeld, maar het maakt het boek er, althans voor mij,
minder aantrekkelijk door. Het past daarmee ook niet in de reeks, die geheel zwart-wit is
uitgevoerd. Wat overblijft is een verhaal van een opgroeiende jongen in oorlogstijd. Dergelijke
verhalen kennen we óók wel, maar aangezien iedereen iets anders heeft beleefd, blijft het een
boeiend verhaal. Wie in Middelburg is opgegroeid, wiens ouders daar hebben gewoond en de oorlog
er hebben meegemaakt, zal veel herkennen (soms sterkt dat), maar misschien ook wel iets té veel.
Robbert Jan Swiers
29
