Zoektocht naar de Zeeuwse ziekenzorg van vroeger
H.J. Kool-Blokland
Vandaag beginnen wij deze studiedag vanuit het Zeeuwse. Met zevenmijlslaarzen aan
willen wij een hink-stap-sprong doen door de ontwikkelingen op medisch-historisch
gebied in Zeeland en daarbij af en toe een onderwerp naar voren halen. Wij zullen ons
vooral richten op de vraag in hoeverre de medische verzorging in Zeeland parallel liep
aan de algemene ontwikkeling van de ziekenzorg in de Nederlanden. Waren er
specifieke punten die de zorg in Zeeland kenmerkten? Deze vraag biedt
mogelijkheden om in kort bestek enkele eigenheden of 'eigen'aardigheden aan te
geven; daarin komt de aparte positie van de Zeeuwse medische ziekenzorg naar voren.
Kortweg kunnen we een aantal ontwikkelingen noemen die in Zeeland bijzonder
waren omdat ze er vroeg optraden of omdat die in Zeeland meer dan elders aandacht
vroegen. Om u even te laten ruiken aan een aantal gevoelige zaken:
Het zeer vroege optreden van syfilis (de eerste vermelding in de Noordelijke
Nederlanden).
De typische problematiek van de eilanden met slechts een mogelijkheid tot toegang
via een veerverbinding of een smalle landstrook, waardoor mensen gemakkelijker
geweerd konden worden.
De grote veldslagen in Vlaanderen in de Tachtigjarige Oorlog, met alle gevolgen
voor de hospitalen in het achterland.
Invloedrijke medici: de kracht van inspirerende persoonlijkheden - deze factor is
niet zozeer Zeeuws, maar grote Zeeuwen op medisch gebied zijn er zeker geweest al
bleef hun invloed mede door de lokale omstandigheden en insulaire geografie
beperkt; alleen publicerende Zeeuwen kregen een groter bereik. Dit onderwerp laat ik
nu rusten, want in de volgende bijdragen zal daarop nader worden ingegaan.
Het hoge sterftecijfer in de negentiende eeuw: hoewel Zeeland in de negentiende
eeuw geen sterk groeiende bevolking in grote steden had, kende het wel de
grotestadsproblematiek met slechte huisvesting, grote armoede en eenzijdige
voeding.
Het brakke water van Zeeland en de beruchte Zeeuwse koorts, die al dan niet
malaria moet zijn geweest en verband hield met het stilstaande water.
Het achterblijven in de zorg voor psychiatrische patiënten en de trage
ontwikkelingen in preventieve geneeskunde: in feite bleef Zeeland in de negentiende
eeuw op zeer veel terreinen achter, mede als gevolg van de slechte economische
positie, de slechte verbindingen en de geringe bevolkingsomvang.
Door de eilandenstructuur is Zeeland zeer laat met de ontwikkeling van de sociale
geneeskunde en het instellen van huisbezoekers voor een sociaal-medische dienst en
voor preventieve zorgverlening. Pas met de watersnoodramp en daarna het Deltaplan,
waardoor er betere verbindingen tussen de eilanden kwamen door dammen en
bruggen, is daar verandering in gekomen.
Tegenwoordig is de schaal van Zeeland een probleem om de medische zorg op
topniveau te houden. De groen-blauwe oase is te klein. Waarschijnlijk moet Zeeland
zich in een Vlaams-Zeeuws-Brabants samenwerkingsverband voegen opdat de
4
