Vrieslant ende andere landen,daer deur pricipalyck de
steden van Hollant ende Zeelant van qroote macht ende
rijckdomme midtsqaders van gebouwe syn geworden.(12)
40.000 emigranten vertrekken uit Antwerpen in vier ja
ren tijds,tussen 1585 en 1589,de termijn van vier jaar
die de niet-roomsen te Antwerpen van Farnèse als bedenk
tijd hadden gekregen,om ofwel terug te keren in de
roomse kudde,ofwel te emigreren,met medenemen van al
hun goed.Daar we nu heel zeker weten dat honderden
calvinisten en lutheranen zich,vooral tijdens de laat
ste maanden van voornoemde vierjarige perioderecon-
ciliëerden met de triomferende roomse kerk,die van het
protestantse centrum,dat Antwerpen ongetwijfeld was,
in een minimum van tijd als het ware een voorpost en
een vesting van de contra-reformatie zou maken,waar
de zoon van de protestantsgezinde emigrant,Jan Rubens,
Peter-Paul met name,hoge toppen zou scheren,samen met
Antoon van Dyck(die ook wel wat protestanten in zijn
familie telt) en,o ironie der geschiedenisandermaal
de overtuigde calvinist Jacob Jordaens - dit om nog
maals de impact van de hervorming op Antwerpen aan
te tonen - ligt de conclusie voor de hand dat ook
heel wat katholieken uit Antwerpen geëmigreerd zijn,
niet terwille van religie,maar uit economische be
weegredenen.Om kort te gaan,in vier jaren tijds,
tussen 1585 en 1589,wordt de bevolking van Antwerpen
bijna gehalveerd,van 82.000 inwoners pijlsnel naar
42.000!
Vanaf de negentiger jaren is er echter onmiskenbaar
weer een stijging waar te nemen,een stijging die de
hele XVIIe eeuw door zal voortduren,en tegen het einde
van die eeuw Antwerpen meer dan 65.000 inwoners be
zorgen (13).Dit toont aan dat Antwerpen niet,zoals
men lang heeft gezegd,na 1585,totaal ten onder is
gegaan,maar integendeel wel een economisch centrum
bleef,maar niet meer de eerste rang bekleeddedie
11
