"...de saeck'e soude yemant te geringe mogen dencken om bij een wetgever in acht
genomen te worden, ten ware men dagelijcks bij ervarenheyt ondervonde, hoe kleyne
beyselsaecken menighmael de gemeene ruste en vrientschap der menschen omstoo-
ten."(19)
Wat is het huwelijk voor Cats? Enkele citaten:
In de dialoog tussen de jonge Philogamus en de oude wijze Sophroniscus, achter wie wij
Cats mogen denken, stelt eerst genoemde vraag:
"...soo stelt ons vast een rechte beschrijvinge van het selve soo gy meynt best te wesen".
Sophroniscus antwoordt:
"De rechtsgeleerden scggen:Het houwclijck te wesen een wettige t' samenvoeginge van
van man en wijf, medebrengende een onscheytbaare gemeenschap van leven. Anderen
gaen wat breeder in dese gelegenheyt, en stellen het houwelijck te zjjn een wettige en
onverbrckelijcke verbintenisse, tusschen een man en een vrouw-mensch, by Gode
ingestelt, ten eynde men hem kenne voor een suyvercn Geest en dat wij in reinigheyt
hem dienen mogen, en het mensehelijcke geslachte daer uyt magh werden versamclt.
Onse Erasmus neemt het op dese wijse: Het houwclijck (seyt hy) is een wettigh en
gedurigh verbont tusschen man en wijf, onderlings aengegaen ten eynde om kinderen te
gewinnen, medebrengende gemeenschap van lijf en goet.
Philogamus: Weleke van dese drie dunckt u best te wesen?
Sophroniscus: lek hou dese alle voor bequam...."
Gevraagd naar een nadere precisering antwoordt Sophroniscus:
"Merckt voor eerst, Philogame, dat het houwelijck is een wettige by-eenkomstc, en sluyt
daer mede uyt alle de t'saemenvoegingen van man en wijf die onwettigh of tegen den
regel zijn, het zij dan ten aensien van de personen ofte van de sake zelf. Let vorder op
de woorden, tusschen man en vrouw, en sluyt daer mede uyt als onwaerdigh de naem
van houwelijck, die't samenvoeginge van de onmondige en minder-jaerige, van gelijcke
de t'samenkomste van vrouwen met vrouwen, 01 man met mans-personen; waervan men
ooek huydendaeghs exempelen heeft gesien: en boven dien van vrouwen ofte
mans-personen, daer van d'een of d'ander, ofte beyde ten houwelijck onbequaem zijn.
Van gelijcken wert door de voorsz. woorden afgekeurt by-een-komste van een man tot
twee of meer vrouwen. Item van twee ofte meer mans tot eene vrouwe. Met de woorden
van onscheytbare gemeenschap wert aengewesen, dat geen houwelijck en kan gemaeckt
werden onder conditie, oock niet tot eenen sekeren tijd toe; maer is een bant geduerende
geheel het leven van de genen die onderlinge zijn verbonden, het welck in andere
gemeene verbintenissen en handelingen geen plaetse grijpt."(20)
In de toespraak "Aan de Bruylofts-gasten" (Houwelijck) zegt Cats verder nog het volgende:
"...dat naedenrael de staet des houwelijeks by God self is ingestelt, en dat in den Lusthof,
en voor den Val; dat de mensche een geselligh dier zijnde, niet en diende alleen gelaten,
volgens Gode eygen verklaringe; dat het is een onderlingh behulp van man en vrouwe,
mitsgaders een noodwendigh middel tot vermijdinge van onkuysheyt; dat niet als door
het selve de sekerheyt der kinderen en is te bewaren, en de geheugenisse der menschen is
wesen te behouden; dat mede volgens het getuygenisse van Codes uyt-gedruckte woort,
echte lieden oock hier op aerde een goddelijck leven konnen leyden; en eyndelijck dat
noch Codes kereke, noch het burgelijcke regiment buyten het selven konnen bestaen."
en:
't Houwelijck is in der aert een recht werek der liefde, het moet met liefde begonnen,
met liefde gevorderl, met liefde voltrokken worden".(21)
Samenvattend kan men concluderen dat Cats het huwelijk ziet als een door God ingestelde.
en door kerk en staat bevestigde, verbintenis tussen man en vrouw. Lesbische en
homoseksuele verhoudingen, samenleven van meer dan één paar, huwelijken tussen
33
