Cats aard en levensstijl wijzen reeds op een belangstelling voor de vrouw. Hij stond echter
niet alleen met deze interesse. Ook in zijn tijd waren het huwelijk en de vrouw onderwerpen,
die in heel Europa aandacht genoten. In de Nederlanden, waar de vrouw, naar de mening
van Duitse tijdgenoten, een vooraanstaande positie innam,(15) werden deze onderwerpen
levendig besproken (zie laatste hoofdstuk).
De jonge calvinistische kerk had nog duidelijk moeite met het formuleren van regels, waar
blijkens de vele synodale discussies sterk behoefte aan was.(16)
Cats wilde zeer bewust volksopvoeder zijn en zijn medeburgers in deze zaken de weg wijzen.
Hij heeft daarom zijn opvattingen in een voor het volk begrijpelijke vorm gegoten.
"Ten lesten hebben wy overal gepooght te gebruycken een effenbare, eenvoudige,
ronde en gantsch gemeene maniere van seggen, de selve meest overal gelijck
makende met onse dagelijcksche maniere van spreken, daerin, alle duysterheyt
(soo veel ons doenlijck is geweest) schouwende; behoudens daer wy, om der
eerbaerheyt wille .willens en wetens somtijts de schaduwe hebben gesocht".(17)
Waarom huwelijk en gezin in de volksopvoeding zo van belang zijn, willen wij in het
volgende hoofdstuk uiteen zetten.
HET HUWELIJK
Voor Cats betekende het huwelijk de grondslag van het gehele mensenleven. Een
verhandeling over het christelijke huwelijk, de onderlinge verhouding van man en vrouw
moest dus wel deel uit maken van het sociale programma van een dichter, die zijn
medeburgers de juiste weg wilde wijzen in het maatschappelijke en godsdienstige leven. In
zijn "Voor-reden" tot het tweede deel van "Houwelyck" geeft hij aan de lezer een fraaie
verantwoording, waarom hij over het huwelijk geschreven heeft:
't Is (mijns oordeels) niet min wijselijck als waerachtelijck geseyt, dat de
staet des houwelijcks is een smisse van menschen, een gront-steen van steden en
een queeckerye van hooge regeering; dien volgende dat aen het goet ofte quaet
beleyt van den selven hanght niet alleenlijck de rust en onrust van yeder huysgesin
in 't bysonder, maer selfs de wel en qualijck stant soo van Godes kereke, als van de
saecken des lants in 't gemeen; gelijck met veelderhande getuygenissen niet swaer
en soude wesen te bewijsen. 't Welck alsoo zijnde, soo is het dan gewisselijck de
pijne weert met alle mogelijcke vlijt en aendacht te letten, eerstelijck, hoe een
houwelijck wel en naer behooren magh worden aengevangen; en ten anderen, hoe
het selve loffelijck kan worden uytgevoert: want die saecken beyden naer den eysch
ernstelijck betracht wesende, soo sal ontwijffelijck daer uyt komen 't ontstaen een
wel gestelde huyshoudinge, die te rechte geseyt wort te zijn het beste stuk huysraet
van de gehele menselijcke gemeensaemheyt".
en:
"..dewijle men uytter daet selfs kan afnemen, dat het beleyt van een welgeregelde
huyshoudinge bynaest niet anders en is, als een eygen gedaente en levendigh
afbeelt van het bestier beyde der kerckelijcke en borgelijcke saecken".(18)
Het huwelijk is blijkens deze citaten de bouwsteen van de maatschappij. Het wel of niet
slagen van een huwelijk is niet alleen van belang voor het geluk van de huisgenoten,het heeft
ook verstrekkende maatschappelijke gevolgen. Het is, gezien het naar zijn inzicht geweldige
belang van een goed huwelijk, niet verwonderlijk dat Cats zijn medeburgers met zijn wijze
lessen in die richting heeft willen sturen. Dat in een huwelijk ook kleine zaken kunnen
meespelen, en daarom voor Cats de moeite waard zijn om te behandelen blijkt uit het
volgende citaat. Sprekend over een detail in de wet van Solon zegt hij:
32
