ATHOL FUGARD
STRIJDT VOOR DE
MENSELIJKE
WAARDIGHHEID
mm oktober 15
In Zuid-Afrika, New York en
Londen was het toneelstuk The
road to Mekka van Athol Fugard
een groot succes. De reden zou
kunnen zijn, naast het
vakmanschap van de Zuidafri-
kaanse toneelschrijver natuurlijk,
dat de hoofdpersonen een positieve
wending aan hun leven weten te
geven.
In Nederland spelen Josephine van
Gasteren, Ton Lutz en Henriëtte Tol
het stuk onder de titel Mijn Mekka.
Athol Fugard kiest voor de liefde en
de menselijke waardigheid.
ZZmijn mekka:
A. de J.
'Ik denk graag, dat ik ertoe
heb bijgedragen
;mijn mekka
de liefde in deze hoek van
de wereld in leven te houden'
Mijn Mekka speelt in de geboortestreek van Athol
Fugard, in het dorpje New Bethesda. Door de
afgelegen ligging zijn de inwoners sterk op elkaar
aangewezen. Een excentriek type als Helen, die het
in haar hoofd krijgt op hoge leeftijd tekenen van
eigen leven te vertonen en nog wel vlak na de dood
van haar man valt dan ook snel in negatieve zin op.
In een golf van creativiteit is ze beelden gaan maken
en ze zet haar tuin er mee vol. Ze schept haar eigen
Mekka, zoals ze het zelf noemt.
Dat kan in het dorp allemaal niet en de dominee hij
noemt zich haar beste vriend was toch al van plan
eens met Helen te praten over de verminderde
kerkgang en haar manier van leven. Hij bedenkt een
'menselijke oplossing' voor het probleem, dat ze
'voor zichzelf en haar omgeving vormt'. Kort voor ze
op de dominee zijn voorstel moet reageren, krijgt ze
bezoek van een toegenegen vriendin, een jonge
lerares die honderden kilometers verderop woont.
Het gesprek tussen de twee vult het grootste deel van
het stuk. Beide vrouwen hebben problemen, waar
van ze zich niet met een Jantje van Leiden willen
afmaken door de algemeen aanvaarde dogmatische
oplossingen te accepteren. Er ontstaat dan ook een
spannende dialoog waarin ze elkaar niet sparen.
Dankzij de steun van haar jongere vriendin hervindt
Helen haar evenwicht en krijgt ze de kracht de
dominee te trotseren en voor zichzelf te kiezen.
Hans Vogel zag The road to Mekka van de winter in
Londen. Zijn conclusie luidt dat het de enig werkelij
ke toneelgebeurtenis van dat seizoen in Londen was.
'Sinds cjebeurt daar het zeldzame wonder, dat
alleen een eerlijke opvoering van een meesterlijk
verhaal kan veroorzaken: de simpele geschiedenis
van een bejaarde vrouw die het buitenbeentje is van
een Zuidafrikaans dorp'.
Bij Athol Fugard vind je geen cynisme. In al zijn
stukken treden personen op die proberen te overle
ven, lichamelijk en emotioneel. Ze strijden om iets
van hun waardigheid en menselijkheid te behouden.
Fugard heeft gezien wat de scheiding der zielen in
zijn land teweeg brengt bij mensen. Hij zei eens dat
hij al jong de keus moest maken tussen twee energie
bronnen. 'Liefde en haat. De slachtoffers liefhebben
of de onderdrukkers haten. Ik denk graag, dat ik
ertoe heb bijgedragen de liefde in deze hoek van de
wereld in leven te houden.'
Fugard werd in 1932 geboren in Middelburg, Zuid-
Afrika. Zijn vader behoorde tot de Engels spreken
den en zijn moeder tot de Afrikaanders. Door zijn
moeders krachtige persoonlijkheid overheerste de
Afrikaander cultuur. Hij beschouwt zichzelf dan ook
als een Afrikaander die in het Engels schrijft. Na de
ontmoeting met Sheila Meiring, een actrice die zijn
vrouw word, raakt hij voor het eerst betrokken bij
toneel en hij schrijft zoals hij 't zelf noemt 'enkele
14 mm oktober
aanmatigende korte stukjes'. Dat was in 1956.
Twee jaar later verhuist hij naar Johannesburg waar
hij noodgedwongen gaat werken bij een gerechtshof
dat overtredingen van de pasjeswet behandelt. Wat
hij daar meemaakt, heeft grote invloed op zijn
houding jegens de Zuidafrikaanse politiek en zijn
werk. 'Die tijd was traumatisch voor mij als blanke
Zuid—Afrikaan. We hadden het vreselijk druk, ge
middeld één zaak per drie minuter). In dat half jaar in
die rechtzaal heb ik meer leed gezien dan ik kon
verdragen. Ik begon te begrijpen hoe mijn land in
elkaar zat.'
Fugard leert het leven in de zwarte woongemeen
schappen kennen en krijgt er veel vrienden onder
zwarte artiesten. Dat mondt uit in zijn eerste twee
toneelstukken: No-good friday en Nongogo. Fu
gard regiseerde en zwarte amateurs speelden. Hoe
wel hij de stukken als vingeroefeningen zag, kun je
het overheersende idee uit zijn latere stukken er al uit
halen: overleven. In Europa, waar hij theater-erva-
hng wil opdoen, onstaat het eerste belangrijke stuk,
The Blood Knot. Hij regiseerde bij de toneelgroep
Puck (later Centrum) De honden, een stuk van Tone
Brulin.
jf|ls hij het nieuws hoort van het verschrikkelijke
'oedbad in Sharpevme, Keen nij terug naar Zuid-
"frika. The Blood Knot gaat in 1961 in Johannesburg
'n Première en voor t eerst staan een blanke en een
zwarte speler op het toneel in een stuk dat gevoelens
•Qotlegt die de rassenongelijkheid tot gevolg heeft.
Het is tevens het begin van een vorm van eigen
Zuidafrikaans toneel.
Sindsdien zijn ook Fugards niet uitgesproken poli
tiek getinte stukken een aanklacht tegen apartheid.
Hij schreef in de volgende jaren onder meer People
are living there, Hello and goodbay, Boesman and
Lena, Sizwe Bansi is dead (dat door de Londense
theatercritici werd voorgedragen als beste tooneel-
stuk van 1974), A lesson foraloes, Master Harold...
and the boys. Boesman and Lena werd verfilmd door
Ross Devenish, Fugard schreef het scenario en
speelde mee. Hij speelde ook in andere films, zoals
Ghandi en The killing fields. Hoewel Fugard tegen
woordig meer elders vertoeft dan in zijn geboorte
land, is zijn binding ermee nog even sterk.
'Ik geloof nog steeds, dat theater een buitengewone
factor kan zijn in de positieve ontwikkeling van welke
maatschappij dan ook. Het zet mensen aan tot
denken en voelen, soms over dingen die ze niet
willen denken en voelen. Het is mijn stellige overtui
ging, dat als de meerderheid van blanken in Zuid-
Afrika dat zou doen, er een echte kans zou zijn dat er
in dat land iets zou veranderen.'
v.l.n.r. Henriëtte Tol,
Ton Lutz, Josephine
van Gasteren
Foto Ronald Sweering
Zuidlandtheater
Terneuzen:
Mijn Mekka
woensdag 15 oktober,
20.00 uur
