mm
mm
;seth gaaikema:
!seth gaaikema:
'Jan Cremer maakte de Neder
landse taal volwassener'
10
Seth Gaaikema,
Schouwburg Middel
burg, woensdag 22
okt. 20.00 uur;
Prins van Oranje Goes
donderdag 23 okt
20.00 uur;
Zuidlandtheater
Terneuzen, vrijdag 24
okt. 20.00 uur
Concertzaal Zierikzee,
zaterdag 25 okt. 20.00
uur.
ren door de politiek en de televisie. Men kiest niet
meer vanwege een principe, maar de man die het op
het scherm het beste doet, wint. En met dat in
gedachten zie ik het voor de toekomst toch wat
somber in. De televisie bepaalt in grote lijnen welke
kandidaat de beste politieke plannen voor ons land
levert. Bij de afgelopen verkiezingen kwam klein
links niet op het scherm en werd aldus weggevaagd.
Ondanks hun goeie standpunten die misschien niet
zo perfect in elkaar staken maar waar een alleszins
interessante gedachtengang achter zat. Maar Neder
land stemde op een televisiegezicht. Dat vertel ik het
publiek en verpak het in een lach. Vertel het dat het
zich op de kop laat zitten en zich bezorgd maakt over
dingen waarover het zich ten onrechte druk maakt.
En ik vertel de mensen dat ze de kracht in zichzelf
moeten vinden en die gebruiken'.
Laatgroeier
'Er is een tijd geweest waarin cabaretiers riepen en
scholden op het toneel en dat had een enorme
functie. Maar nu zitten we in de fase erna en moeten
we een antwoord vinden op de vraag: hoe kun je nu
de maatschappij leefbaar maken? Dat aan de orde
laten komen beïnvloedt de zaal. Ik bedoel daarmee
niet dat ik via het toneel standpunten verspreid, dat ik
het politiek de ogen wil openen en ze de weg naar
waar dan ook wijs. Dat is ouderwets cabaret en daar
interesseert niemand zich nog voor.Zou ik op het
toneel staan en zeggen: zó en niet anders moeten we
leven, dan beschouwt iedereen me als de zoveelste
man die wat zegt over de wereld en dat hij die wel 's
even zal veranderen. Daar moet je vandaag de dag
niet mee aankomen. Wat ik wil is alleen de mensen
op het goeie spoor zetten en ze wat vrolijkheid
aanbieden tegen het manipuleren en het doodslaan.
Evenals het publiek niet zomaar zit, sta je als
cabaretier ook niet zomaar op het toneel. Je sleept
een hele vracht aan emoties mee, zoals geld, kerk,
loopbaan, relatie. Altijd en dus ook naar de zaal. Met
die vracht kun je alleen maar leven wanneer je om
jezelf lachen kunt, wanneer je jezelf belachelijk
maakt. Want dan gaat de druk van de ketel en komt er
plaats voor positiever gevoelens. En dat zie ik als
mijn taak. Meer dan vroeger toen ik daaraan nog niet
zo'n behoefte had.'
'Ik ben een laatgroeier. Heel erg secundair ben ik. Ik
ben me bewust van wat ik teweeg kan brengen en
met dat te ontdekken ben ik laat. Vroeger beoefende
ik het vak op een meer technische manier. Niet als
enige, want je ziet dat ook in de loopbaan van
bijvoorbeeld Wim Kan en Toon Hermans. Ook zij
kwamen na hun veertigste veel rijper op het toneel.
En ook bij hen lachte de zaal zich suf om niks. Om dat
te bereiken moetje naar mijn idee eerst een bepaalde,
leeftijd bereiken. Want je bent jong en je gelooft
ergens in. Pas later zeg je: het lijkt nergens op en
relativeert dat allemaal. Vroeger deed ik nauwelijks
zelfspot in een conference. Ik doe ook steeds meer
wat ik zelf wil doen en volg steeds minder na. Als een
van m'n voorbeelden een stap naar rechts doet, zet ik
er een naar links en zo verder. Al vond ik het wel een
prachtig compliment dat de kranten na mijn ouwe-
jaarsvoorstelling schreven dat ik de fakkel van Wim
Kan overnam. Want zo voelde ik het ook. Het blijft
natuurlijk iets wat mensen zeggen maar ik onderga
het wel heel sterk.'
Calvijn
'In het algemeen gesproken bestaat er bij de mensen
een behoefte aan amusement. Ik ging om die reden
in het cabaret. Mijn ouders, mijn vader leeft niet
meer, waren allebei dominee. Vrijzinnig, doopsge
zind, licht in de leerdusen niet van de zware richting.
Wij móchten thuis naar de kerk, één keer per maand.
Het werd er dus niet met een plank ingeslagen; de
reden dat ik nog steeds naar de kerk ga. Maar
ondanks de doopsgezinde leer hing er bij ons thuis
altijd een ernstige sfeer. In een domineesgezin kan
dat ook nauwelijks anders. Altijd kwamen er wel
mensen over de vloer met problemen, vaak van
moralistische aard. En tegen die ernstige sfeer
verzette ik me. Het schijnt dat ik een keer uitriep:
nooit wil ik dominee worden! Dat vertelde ik een keer
aan Annie Schmidt, ook kind van een dominee. Ook
zij zocht door de ernstige sfeer thuis luchtiger
wegen. Want, zei ze, het ging nooit nergens over.'
'Ik geloof in vrolijkheid. Neem het ziekenhuis waarik
ooit vrijwel dagelijks kwam. In zo'n situatie maak je
zware toestanden mee. Zeker toen, een geval van
kanker zal ik maar zeggen, wat gelukkig goed afliep.
Maar dan merk je dat iemand in een lichte sfeer het
leed beter kan verdragen. In Nederland heet het dan
al snel: alle gekheid op een stokje, nu weer ernstig.
Nee! Een grapje, een leuke zin kan wonderen
verrichten. En dat gegeven dringt nog maar bij
weinige door. Je ziet dat bij bepaalde studenten. In
hun studietijd doen ze doorlopend stapelgek, het
kan niet op. Maar zodra de maatschappij toeslaat en
ze trouwen en een huis kopen, dan veranderen ze in
doodsaaie mensen die humor als een luxe zien.'
'Kijk naar de Tweede Kamer, waarvan de leden zes
uur aan één stuk luisterden naar het afleggen van de
regeringsverklaring. Zes uur zulke zwarigheid aan
hoorden zonder dat daarin ook maar één grap
doorklonk. Zou er toen een psychiater in de Tweede
Kamer zitten dan zou hij zich afvragen wat voor soort
mensen hij daar zag. Het is toch niet voor te stellen,
het is toch onzin dat een kamer vol volwassenen zes
uur lang naar zulke ernst luistert? Ik schrijf dat toe
aan de invloed van het Calvinisme. Dit volk is
getraind om op harde banken redevoeringen aan te
horen Wellicht dat er ook door de invloed van Calvijn
in Nederland een grote belangstelling bestaat voor
het gesproken woord. Zelfs zoveel dat er vroeger in
een jukebox conferences van Wim Sonneveld en
Paul van ,Vliet zaten. Kun je je dat voorstellen:
conferences in een jukebox? Onze taal geeft daartoe
aanleiding. Je kan dat terugvoeren tot de statenver
taling van de bijbel. Omstreeks 1600 ontworstelden
de zeven provinciën zich als nieuw land aan de
Spaanse overheersing. En de statenbijbel vormde
van dat land de eerste grondwet. Die oefende zo'n
enorme invloed uit dat het Nederlands veranderde in
een schrijftaal. En dat bleef het tot Jan Cremer in 'Ik,
Jan Cremer' alle taboes uit de Nederlandse taal
gooide.'
Middenstander
'Hij bewees onze taal daarmee een dienst, hi)
verrijkte die.Vroeger kon je in de Nederlandse taal
niet schelden. Die statige en nette taal leende zich
daar eenvoudig niet voor. Cremer gooide alles van
zichzelf erin en maakte de Nederlandse taal daar
door wat volwassener. Mensen schelden weliswaar
op de grove woorden van Cremer en zij die na hem
kwamen. Maar ik vind: Nederland moest zich zo lang
inhouden, laat het allemaal maar even doorschieten.
De kerk tyranniserde zolang de mensen en de kerk
vraagt nooit excuus. Terwijl de kerk voor zoveel
dingen excuus moet vragen. Door die veranderende
taal komt al het leuke wat in mensen zit eruit.
oktober
ledereen die in Nederland iets zegt, vindt meteen een
Publiek, mag zelfs zendtijd aanvragen. Dat kan
nergens. Ik noem dat de proeftuinfunctie van Neder-
®nd. Laat dit land een proeftuin zijn voor idealen.
Dat geestelijke goed, die geestelijke vrijhaven die
Nederland is. Kijk bijvoorbeeld naar Amsterdam.
°an zie je het meest merkwaardige monument van
de wereld. Elke middenstander had een eigen huis
aan de gracht. Dat zie je ergens anders niet. Elders
z°u de adel aan de grachten wonen en pas veel
yerder zou het gewone volk een plaats vinden.'
Waarmee ik niet zeggen wil dat het in ons land altijd
en eeuwig koek en ei bleef. Niet voor niets kwam er
®an het begin van deze eeuw een sociale revolutie en
d'e kwam terecht. Erdeden zich heel wat misstanden
°°r als overheersing van minder hooggeplaatsen
en uitbuiting. Maar alles overziende mag je, denk ik,
toch stellen dat Nederland altijd vrij is geweest,
wanneer je het vergelijkt met het buitenland. Alleen,'
wat zie je nu gebeuren? De mensen die in dit land de
macht in handen houden, willen meedoen met de
mensen die nóg meer macht in handen houden.
Daarom vind ik de voormalige minister van Buiten
landse Zaken Max van der Stoel zo sympathiek.
Omdat hij een aantal dingen gewoon niet deed. Hij
lag internationaal dwars en bleef onkreukbaar.
Daarin ligt de Nederlandse-eigenwijsheid besloten!
We zeggen: het kan best zijn dat het daar zo gesteld
is; bij ons is het anders. Die eigenwijsheid.dat is onze
nationale trots en daar moeten we aan vasthouden.
Liever dan alle pedante pretentie. Overal op de
wereld zie je televisieleiders aan de macht. Neem
Nederland moest zich
zo lang inhouden, laat
het allemaal maar
even doorschieten
Foto Jan Swinkels
oktober 11
