BOEKHM^L7
'Een stuk van een uur
lijkt soms niet
langer dan een kwartier'
'Intellectueel staat bij mijn
leerlingen gelijk aan het
componeren met de computer'
festival nieuwe muziek
'morton feldman;
14
Feldman leidt van 2
t/m 6 juli een work
shop compositie in het
Centrum Nieuwe Mu
ziek. Het is voor gevor
derden. Deelname
kost f. 100,-. Opgave:
Stichting Nieuwe Mu
ziek, Kloveniersdoe
len, 01180-23650.
Onderdeel van de
'Master class compo
sitie' zijn discussies
met de componisten
Bunita Marcus, Jannis
Xenakis en Per Nor
gard. Composities van
Feldman worden ge
speeld op 3 Juli, 21.00
uur (de Feldman Dag)
en 6 juli, 21.00 uur in
Centrum Nieuwe
Muziek, Kloveniers
doelen, Middelburg.
oefeningen op de achtergrond krijgt het gesprek het
karakter van een absurde schets voor twee heren.
'Mensen denken nog steeds dat muziek onder het
begrip 'kunstvorm' valt. Dat je het maken moet aan de
hand van klassieke waarden en technieken. Zoals dat
vandaag de dag nog steeds gebeurt. Jaren geleden gaf
ik een lezing in het middenwesten van de Verenigde
Staten. Ik vroeg: wie is de grote componist? Pierre
Boulez of John Cage? Slechts één persoon stak zijn
hand op voor Cage. En ik zei: weetje waarom het Pierre
Boulez is? Omdat hij dezelfde verdomde rotzooi
brengt waar je al je hele leven naar luistert. Hij volgt na
wat anderen deden en doen. Dat heet immers muziek?
Zeker, hij schrijft soms een meesterwerk. Maar waar
blijven zijn intellectuele beslissingen? Boulez herhaalt
nog immer wat zijn leermeester René Leibowitz vertel
de. Hij mag zich een gevierd componist noemen omdat
hij virtuositeit voorschrijft. Zolang mensen dergelijke
demonstraties horen, voelen ze zich gelukkig. Het
geeft een meerwaarde aan de muziek. Het zorgt ervoor
dat de uitvoerder met zijn instrument arbeid verricht.
Het vertelt het publiek dat muziek een moeilijke zaak
blijft die maar een enkeling doorgronden kan. Mijn
advertentie
muziek verwart. Want dat virtuose, het zit erin. Maar
waar? En de vorm. Het verloopt volgens een plan. Maar
welk?'
Feldman deelt die verwarring met Amerika's meest
bekende avant-gardist John Cage met wie hij sinds
1950 optrekt. Samen met de componisten Christian
Wolfe, Earl Brown en David Tudor vormden ze in de
vroege jaren vijftig een groep. Volgens Morton Feld
man mag het hun grootste verdienste heten dat ze
elkaar op geen enkele manier beïnvloedden. Alleen
over notatie wisselden ze ideeën uit. Aan de hand
daarvan verliet hij de traditionele noten en ging over
naar de grafische notatie die hij later weer inwisselde
tegen het gangbare notenschrift. Want dat beviel hem
uiteindelijk nog het meest. Zoals de discussies over de
abstracte schilderkunst van bijvoorbeeld Jackson Pol
lard hem meer interesseerden dan gesprekken over
eigentijdse muziek.
Tussen Cage en Feldman zit een wereldwijd verschil.
In leeftijd telt de eerste vijftien jaar meer, wil vrijheid
voor klank, de uitvoerders en het publiek en bedient
zich van opmerkelijke klankbronnen. Zoals een vleugel
die hij volstouwt met bouten en moeren, visloodjes en
elastiekjes. Meneer Cage's geprepareerde pidno die
een soort gamelanmuziek voortbrengt. Een ontdek
king die naar Morton Feldman zegt niet helemaal op
rekening van John Cage komt. Daarnaast spelen
buitenmuzikale zaken als Oosterse denkwijzen en
macrobiotische voeding een belangrijke rol in zijn
werk.
Feldman denkt er anders over. 'Ik interesseer me niet
voor verre volksmuziek of oriëntaalse gedachten. Ik
voel me westers. Door en door. Met een grote waarde
ring voorde Duitse muziekpartij. Ondanks mijn Jood
se wortels. Ik interesseer me voor Bach, Van Beetho
ven, voor de perfectie van Stradivarius die simpel met
kloppen het juiste hout voor een viool koos. Ik hoor
eerder thuis in Europa dan in de Verenigde Staten. Het
Amerikaanse publiek tolereert mijn muziek maar be
grijpt niet waarover het gaat. Hun toppunt van intellec
tuele muziek bestaat uit het eindeloos herhalen van
Schönbergs strijkkwartetten. Intellectueel staat bij
mijn leerlingen gelijk aan het componeren met de
computer. Daarmee trekken ze op de meest onwezen
lijke manieren toonladders uit el kaar. Ik zeg nooit dat ik
het niet mooi vind. Ik zeg altijd dat er vast wel iemand
op deze aarde rondloopt die het wél mooi vindt. Maar
niemand speelt de stukken van mijn studenten en ze
begrijpen niet dat het aan henzelf ligt. Voor de loj zei ik
een keer: jullie muziek komt nergens aan bod omdat
een Joodse homosexuele maffia de muziekpraktijk
regeert. En verdomd, ze geloofden het nog ook.'
Uiterst serieus en onverzettelijk praat Morton Feldman
over één zaak: hij keert zich af van de vrije improvisatie.
'Het bestaat niet. Muzikanten die zeggen dat ze een
'vrije improvisatie' brengen, stellen in wezen een losse
compositie voor. Ze nemen één onderwerp en bouwen
dat uit. Maar altijd volgens een vast stramien. Een
langzaam begin wat gaandeweg overloopt in een snel
middendeel en afloopt naar een langzaam slot. De
klassieke driehoek. Improvisatoren herhalen illustere
voorgangers of streven naar een bepaald instrumen
taal gegeven. Het draait allemaal om stijl. Jazzpianist
Thelonius Monk maakt daarop een uitzondering. Hij
zomer
i
ontwikkelde een zeer persoonlijke timing en bouwde
zijn muziek tot weergaloze verticale constructies. Maar
wanneer hij alleen speelde, zonder de inbreng van
anderen, verviel hij tot navolging van anderen, van
bijvoorbeeld jazzpianist Art Tatum. Laat stijl naar de
bonder lopen. Het komt niet verder dan de oppervlakte
en nodigt uit tot imitatie.'
Morton Feldman stelt dat hij niet imiteerten wil niet dat
'©mand zijn muziek met die van andere componisten
vergelijkt. Met die van Erik Satie bijvoorbeeld. Volgens
hem liet deze Fransman zich volledig leiden door de
muziek uit de negentiende eeuw en schreef muziek
met effecten die continue doorlopen en uitmonden in
een doel. Feldman streeft niets na, buiten het sensuele
van de piano. Zachte onderbrekingen van de stilte met
een haast informeel karakter. Zo hoort het vindt hij.
Want naar zijn idee blijft de stilte nog steeds de mooiste
muziek.
Morton Feldman met
pianiste Aki
Takehashi op de
achtergrond in het
Middelburgse Cen
trum Nieuwe Muziek.
Foto Wim Riemens
Aki Takehashi
1 zomer 15