Een kasteel in de mist...
Hellenburg
door Arnold van der Wees
"De zak"
zuiden van de toen onstane binnen
zee, "De Zwake", drie stukken land
boven water gebleven. De eilanden
Borsele, Oudeland en Baarland wor
den rond 1200 gezamenlijk ingedijkt.
Niet lang daarna werd door verdere
indijkingen van "De Zwake", dit
gebied aan de rest van Zuid-Beveland
gevoegd. Het kasteel stamt uit de tijd
dat twee broers uit het geslacht Van
Renesse, goederen in dit gebied ver
wierven. De adellijke familie kwam
oorspronkelijk uit het gelijknamige
Renesse op Schouwen. Zoals zoveel
edelen uit die tijd raakten zij aan het
eind van de 13de eeuw betrokken bij
conflicten tussen de graaf van
Holland en de Graaf van Vlaanderen.
Na het bijleggen van een conflict,
krijgen Hendrick en Costijn van
Renesse in 1312 weer land in eigen
dom. Niet lang daarna gaf Jan van
Renesse, de zoon van Hendrick, de
eerste aanzet tot de bouw van Hel
lenburg. Zoals in die tijd gebruikelijk,
begon de bouw met de oprichting
van de woontoren of donjon en enke
le bijgebouwen. De bouwgeschiede
nis daarna is erg gecompliceerd. Tot
aan het midden van de 15de eeuw is
er aan Hellenburg gebouwd en ver
bouwd. Het resultaat mocht er zijn,
al was Hellenburg wel een beetje een
buitenbeentje. Een echte feest- of
ridderzaal was er niet te vinden en de
vorm was ook al niet alledaags. Alleen
de oostmuur was voorzien van drie
ronde torens, de ov erige muren wer
den gedomineerd door vierkante
torens. De westmuur had in het
midden een halfrond torentje met in
de voet een afvoerkoker of mogelijk
een koker waardoor het grachtwater
onder de toren kon stromen, waar
water uit geput kon worden voor
huishoudelijk gebruik. Negen kleine
en grote torens vormden een baken
in het verstilde wijdse landschap.
Vermoedelijk werd Hellenburg door
de stormvloed van 1477 grotendeels
verwoest want daarna zwijgt de
historie over het kasteel.
Roofridder
Tot 1958 was vrijwel niets bekend
over de ligging van het voormalige
kasteel. Dankzij een herverkaveling
kwamen de restanten aan het licht.
Na een zeer nat najaar werden de
fundamenten stukje bij beetje bloot
gelegd. Het zompige weiland veran
derde door de dragline opgeworpen
grondhopen in een soort maanland
schap. Muur na muur kwam te voor
schijn en uiteindelijk werd vrijwel het
volledige grondplan van de hoofd-
burcht teruggevonden. Op zich mag
dat een wonder heten, want onze
voorvaderen hadden de gewoonte
De Zak van Zuid-Beveland is aangewezen als Waardevol Cultuur
Landschap (WCL). Essentieel bij zo'n aanwijzing is dat een gebied een
samenhang vertoont tussen de funkties landbouw, natuur, landschap,
cultuurhistorie en recreatie, en relaties met het water- en milieubeleid.
"De Zak" is zo'n gebied met een aantal bijzondere kwaliteiten. Naast de
bekende bloemdijken, zijn er ook oudlandgebieden met meidoornheggen.
In de laaggelegen poelgronden zijn middeleeuwse moemeringspatronen
zichtbaar en volgen kronkelwegen de oorspronkelijke kreekbeddingen.
Ook is er nog t eel cultuurhistorisch erfgoed bewaard gebleven in de vorm
van oude boerderijen, kerken en... voormalig kasteel Hellenburg.
Er bestaat een subsidie-regeling om dit soort waardevolle landschappen in
stand te houden. Mede door subsidie uit de WCL-pot, was het mogelijk
een restauratie van de fundamenten van Hellenburg uit te voeren. Op
zaterdag 20 januari en zaterdag 17 februari gaan de hekken open, waarbij
u in de gelegenheid wordt gesteld een kijkje te nemen bij de
gerestaureerde fundamenten.
"Hier heeft voormaels een zwaar en heerlijk
kasteel gestaen Hellenburg genaemdt,
rontom in sijne wateren, doch nu meest
vervallen..." Veel meer wist de
kroniekschrijver Mattheeus Smallegange in
zijn bekende Cronyck van Zeelandt in 1696
niet te melden over kasteel Hellenburg. Op
een gravure van de ruïne staan nog slechts
de restanten van drie ronde torens en een
gedeeltelijk ingestorte gevel. Nu de
restauratie van de fundamenten zijn
voltooiing nadert, wordt het tijd de mist
wat op te laten trekken.
Tussen Baarland en Oudelande, diep
Bijenkorfje of in de Zak van Zuid-Beveland, liggen
bnmclgnu-it talrijk dc fundamenten van kasteel Hellen-
tusscn dc oude burg. Het gebied rondom het kasteel
fundamenten van kende een stormachtig verleden. Na
Hellenburg. de stormvloed van 1014 waren ten
12
