De polders op kaart
Een geschilderde kaart van Schouwen-Duiveland met wapens van de dorpen
en steden door Daniël Verburcht uit het midden van de zeventiende eeuw
door Frans Beekman
Inleiding
De geschilderde kaart van Schouwen-Duiveland die in dit artikel besproken wordt, is de
eerste grootschalige nauwkeurig opgemeten kaart, die we kennen van dit eiland. In de
zestiende en zeventiende eeuw zijn verschillende kaarten van Zeeland gemaakt waar
Schouwen-Duiveland op voorkomt, bijvoorbeeld de kaarten van Jacob van Deventer en van
Blaeu, maar we zien daar alleen de vorm van het eiland en de ligging van de plaatsen. De
onderlinge afstanden van de eilanden zijn daarop meestal veel te klein weergegeven. Er zijn
zelfs kaarten uit deze periode (Sanson, 1693) waarop de wegen willekeurig als een soort
vlakvulling zijn afgebeeld. 21
Er bestaat nog een oudere grootschalige kaart uit de zestiende eeuw: een kaart uit 1540
„uyt de antiquiteyten van de heer mr. Adr.Rochus Hofferus". Die laat echter alleen Schou
wen en een deel van Duiveland zien en we zijn daarom verheugd hier een gekleurde (door
technische problemen niet overal even scherpe) reproductie te kunnen bespreken van
Het landt van Schouwen en de annexe polders, met geheel Duyuelandt.
Allereerst wordt ingegaan op de functie die een dergelijke kaart had. Daarna volgt een alge
meen beeld van de historisch-geografische inhoud van de kaart en de kaarten van
Schouwen-Duiveland uit de achttiende eeuw die op kaart van Verburcht teruggrijpen. Ver
der komt een vijftal fragmenten meer gedetailleerd aan de orde. Tenslotte worden over de
wapens enkele opmerkingen gemaakt.
Functie van de kaart
De kaart van Schouwen-Duiveland (en vele andere polderkaarten in Nederland) had een
tweeledig doel. Allereerst moest zo'n kaart een maximum aan informatie geven ten dienste
van het technische en administratieve beheer van een bepaald gebied. Daarnaast moest het
een waardige representatie zijn van het territorium. De royale uitvoering met de wapens van
steden en heerlijkheden (voorlopers van de gemeenten) had tot doel de grote betekenis van
de polder- of waterschapsbesturen te weerspiegelen. Op menige vergadering zal de kaart
herhaaldelijk geraadpleegd zijn om bepaalde situaties te verduidelijken. De aanwijsstok
heeft daarbij nogal wat beschadigingen veroorzaakt. Nauwkeurige kennis van de oppervlak
te van het land was van belang om de polderlasten (het geschot) uit te rekenen.
Juist in West-Nederland heel vroeg vergeleken met andere landen, is men met het maken
van polderkaarten begonnen en we kunnen instemmen met professor Koeman: ,,De specta
culaire grootschalige wandkaarten met de wapenschilden zijn terecht als een uiting van Ne
derlands intensieve beheer van de bodem beschouwd". 3)
Omtrent de vervaardigers van onze kaart krijgen we informatie uit het opschrift met de ge
krulde omlijsting (cartouche):
Dese caerte is bijeengebracht ende naeukeurich geëlaboreert ende afgemeten door de heer
Daniël Verburcht, in sijn leven schepen en raet der stede Zierickzee en curieus liefhebber
7
