DE WERKLIEDENVERENIGING "EIGEN HULP"
Een schets uit de geschiedenis van de arbeidersbeweging van Goes,
(mei 1880 - december 1881)
door Gerard van der Wal en Michiel Petit.
DE WERKLIEDENVERENIGING "EIGEN HULP"
Inleiding.
Het is de bedoeling dat u met dit artikel enig inzicht te geven in de eerste pogingen die er in
Zeeland gedaan zijn om een vakbeweging van de grond te krijgen. In de omstandigheden die in
Goes, evenals in andere steden van Nederland, voor de niet bezittende klasse allerminst gunstig
waren en daardoor een goede voedingsbodem vormden voor het opzetten van een
arbeidersvereniging, waren het de links-liberalen die een poging waagden om een lokaal initiatief
een nationaal tintje te geven. Zoals gebruikelijk zijn het ook in dit verhaal de "machtigen" of in
ieder geval de intellectuelen die vorm en inhoud trachten te geven aan datgene waarvan men
verwachtte dat het de behoefte van "de arbeider" was.
Dit verhaal gaat over mensen die geschiedenis maken. Een verhaal dat zich afspeelt in Goes en
begint in 1880. Een verhaal waarbij wij een poging hebben gedaan om niet alleen de machtigen aan
het woord te laten.
Dit verhaal beperkt zich tot de beschrijving van de lokale "Goese" situatie. Een drietal aspecten
maken het echter breder en verbinden het met landelijke ontwikkelingen.
Ten eerste besteden wij in dit artikel aandacht aan de liberale vakbeweging die in tegenstelling tot
de christelijke en socialistische vakbeweging nog weinig beschreven is. De liberalen zijn er niet in
geslaagd hun ideologie vorm de te geven in een grote, blijvende, arbeidersbeweging waardoor er in
de literatuur minder aandacht is voor deze stroming. Het tijdperk waarin dit proces plaatsvond is in
dit artikel beschreven.
Ten tweede: Het is ook interessant omdat in klein bestek de richtingenstrijd tussen links en rechts
liberalen tot uiting komt.
Ten derde: Het is een feit dat er nog weinig gepubliceerd is over de overgang van lokale
belangenorganisaties van arbeiders naar landelijke belangenorganisaties. Deze overgang impliceert
de ontwikkeling van een klassebewustzijn.
Onderzoek naar het ontstaan van het moderne klassebewustzijn vindt nog niet zo lang plaats. Bert
Altena heeft er in zijn inleiding van zijn boek "Een broeinest der anarchie" uitgebreid over
geschreven. Wij denken met dit artikel een fractie van dit proces beschreven te hebben.
De in dit artikel genoemde personen waarover informatie te achterhalen was, die verder reikt dan
de vermelde naam, zijn steeds met een: gemerkt. U kunt hen terugvinden in het "personen
register".
De voedingsbodem (Een schets van Goes omstreeks 1880.(1)
De plaats Goes had in 1880 ongeveer 5.700 inwoners die woonden - en voor een groot deel ook
werkten - in wat nu de binnenstad heet. De huizen waren vaak overvol met mensen en de straten
voor die huizen vaak niet meer dan zandpaden. Van een behoorlijke riolering was geen sprake,
65
