HET LIGCHAAM STAAT REGTOP. (1.)
door J. Boogaard.
Geschiedenis van het gymnastiekonderwijs en de sportbeoefening in het
tweede deel van de negentiende eeuw.
Inleiding
De pedagogische basis
HET LIGCHAAM STAAT REGTOP (1)
Nu Goes sinds april 1992 een fraai sportcomplex heeft voor indoorsporten, het "Sportpunt
Zeeland", gaan onwillekeurig de gedachten terug naar tijden waarin gymnastiek- en sport
beoefening nog nauwelijks bestonden. Het is interessant om te onderzoeken waar het begin lag van
de sportbeoefening in Goes. Omdat het huidige "Sportpunt Zeeland" een accommodatie is, waarvan
zowel het onderwijs als de verenigingssport gebruik maken, ligt het voor de hand om de
ontstaansgeschiedenis van beiden te beschrijven.
Overigens bleek de zoektocht door de archieven geen eenvoudige, maar wel een zeer tijdrovende te
zijn. Sportbeoefening was in feite een randverschijnsel en bleef dit tot ver in de twintigste eeuw.
Ook het gymnastiekonderwijs, de bron waaruit de verenigingssport voortkwam, heeft zich slechts
moeizaam een plaats weten te verwerven.
Slechts weinig sportverenigingen gaven hun archief in bewaring en uit de weinige archieven blijkt
dat men in het verleden niet al te nauw nam met de notulering en het bewaren van stukken.
Een bijkomende handicap was, dat de overheid in de negentiende en het begin van de twintigste
eeuw nauwelijks belangstelling had voor sport en gymnastiekonderwijs.
Toch was de zoektocht zeer de moeite waard. Want stukje bij beetje ontstond er een beeld van de
lichaamsoefening in de genoemde periode.
Alvorens de geschiedenis van de gymnastiek in Nederland en met name in Goes te beschrijven is
het nodig enige woorden te wijden aan de internationale ontwikkeling van de pedagogie van het
bewegen. De beschrijving is slechts summier. In het bestek van dit artikel kan dit niet te uitputtend
zijn.
Op het eind van de achttiende eeuw vinden de ideeën van de Verlichting in Duitsland een
vruchtbare bodem. Het "terug naar de natuur"-idee wordt door Johann Bernard Basedow 1723-
1790) toegepast op het door hem opgerichte Philantropinum te Dessau (Duitsland). Hij vestigt de
aandacht op een betere opvoeding en op het belang van lichaamsoefening. Op het Philantropinum
worden de gewone lessen afgewisseld met gymnastische oefeningen. Het onderwijssysteem slaat
aan in Duitsland. Er ontstaan meer van dergelijke scholen, waar ouders uit de gegoede stand hun
kinderen heenzenden.
Op het Philantropinum van Schnepfenthal ontwikkelt de leraar Johan Christian Gutsmuths een
compleet systeem voor opvoedkundige schoolgymnastiek "Gymnastik für die Jugend" (1793) (2).
Naast Duitsland is ook Zwitserland een land waar de lichaamsoefening systematisch in
schoolverband wordt beoefend. De pedagoog Pestalozzi is een groot voorstander van wat hij noemt
de natuurgymnastiek. Hij gaat uit van het kind en zijn belevingswereld. "Als je praat over klimmen,
17